Osmanlı’da eğitim için padişah isteğiyle hazırlanmış ilk ahlak kitabı: Risale-i Ahlak
Osmanlı, 18. yüzyıl itibari ile Batılı anlamda bir eğitim anlayışına geçerek eğitim sahasında büyük yenilikler yaptı. Mühendishaneler, rüştiye, teknik ve meslek okulları, öğretmen yetiştirme okullarını açtı. Bu okulların açılması, Osmanlı medeniyetini eğitim sistemi üzerine daha ciddi bir şekilde düşünmeye yönlendirdi. Bu sebeple eğitim temelinin atıldığı sıbyan mekteplerinin daha kontrollü, sistemli, ciddi ve devlet tekeline alınmasına dair projeler üretildi. "Nasıl ahlaklı bir çocuk yetiştirilir?" sorunsalı üzerine eğilen Osmanlı, bir ahlak kitabı olan ve içerisinde değerler sisteminin yer aldığı Sadık Rıfat Paşa'nın Risale-i Ahlak kitabını bütün mekteplerde okuttu.
Önceki Resimler için Tıklayınız
◾ Bunun en iyi örneği ise çocukların ahlaki terbiyesi için, Sultan Abdülmecid'in isteğiyle Sadık Rıfat Paşa tarafından hazırlanan Risale-i Ahlak isimli eserdir.
◾ Bu kitap, Mustafa Gündüz'e göre hem mahalle, hem sıbyan hem de yeni açılan ibtidai okullarda okutulmak üzere devlet eliyle hazırlanmış ilk kitap olma özelliğini taşımaktadır.
◾ Sadık Paşa, 1841'deki hariciyedeki görevinden azledildikten sonra görevden alındığı sekiz ayda Risale-i Ahlak kitabını yazdı.
◾ Rıfat Paşa'nın risalesi çocuklara ve gençlere genel ahlak kurallarını aşılamak amacıyla sade ve basit dille yazılmış bir eserdir. Eserin temel mahiyeti çocuklara iyiyi ve kötüyü öğretmektir. Mustafa Gündüz, kitabın "çocuğa baba nasihatı olarak" yazıldığını nakleder.
◾ Risalede 31 farklı ahlaki prensibin olduğunu ifade eden Gündüz, risalenin "akıl ve din kavramlarına oldukça vurgu yapıldığının altını çizer. Risaleden anlaşıldığı üzere Osmanlı'da akıl ve din ilişkisi üzerinden bir değerler sistemi oluşturulmuştur. Risalede bir konunun referansı hem din hem de akli unsurlarla desteklenerek verilmiştir.
◾ Bu risaleden hareketle Osmanlı döneminde çocuklara, gençlere din ve akıl merkezli bir yaşam şeklinin sunulduğu görülmektedir.
◾ Risalede din ve akıl vurgusunun yanında insanlıkla beraber toplumsal yaşam vurgusu da sıkça konu edinilmiş Gündüz'ün ifade ettiğine göre, eğitim; "sosyal denetim mekanizması" olarak görülmüştür.
◾ Risale-i Ahlak'ın dibacesi incelendiğinde Klasik metinlerin sunuşunda baz alınan hiyerarşik sıranın bu eserde de mevcut olduğu görülmektedir. Tanzimat döneminde hala dibace geleneği devam eder.
◾ Dibace, klasik eserlerin başındaki ön sözdür. Sadık Rıfat Paşa, dibace kısmında Allah korkusundan, padişaha ardından anne babaya hürmete değinerek dualarda bulunmuştur. Aynı zamanda eserinin mahiyetinden, bir ahlak kitabı olduğundan ve sade bir dille yazdığından bahseden Rıfat Paşa, ön sözünde tezkire geleneğinde olduğu gibi süslü bir anlatım kullanmıştır.
1.En başta Allah'tan korkmak: Ona kulluk etmek, nimetlerine şükretmek ve ondan korkup kötü şeyler işlememek, daima iyilik etmek üzerimize dince ve akılca farzdır. İnsana her şeyden ziyade lazım olan ilimdir; ilim bilmediği şeyi öğrenip tahsil etmektir.
2.Anneye babaya, hocaya hürmet etmek gereklidir: Bu mutluluk alametidir.
3.Yalan söylememek: Bu çok kötü ve yasaklanmış bir huy olduğundan din ve akıl bakımından da ondan kaçmak gerekir.
4.Koğuculuk etmemek, laf getirip götürmemek: bu huy da yalancılık gibi belki ondan daha çirkin kötü bir iş ve sıfattır.
5.İkiyüzlülük: Birbirine dargın olan veyahut olmaya iki kimse arasına girip her birine farklı sözler söyleyerek, dargınlıklarını arttırmak, muhabbetlerini gidermektir. Bu dahi pek çirkin ve kötü görülen bir huydur ki buna nifak da denilir.
