Arama
Osmanlı'nın bestekâr kadınları
Osmanlı müzik kültürünün asıl öğelerinden ve temel kaynaklarından biri de kadınlardır. Kadınların müzik uygulamaları kent-saray muhitinde farklı, yerel-taşra muhitinde farklı karakterlerde karşımıza çıkar. Peki, Türk musiki hayatı ve tarihinde Osmanlı'da besteleriyle ünlenen ilk Müslüman kadın bestecimizi ya da Osmanlı döneminde marş besteleyen kadın bestecimizi kaç kişi biliyor? Sizler için Osmanlı saray ve şehir hayatı içinde görsel ve yazılı belgelerle tespit edilmiş kadın bestekârlarımızı derledik.
İstanbul'un güzel mekânlarında hâlâ ismi yaşayan bir hanımefendi vardır: Âdile Sultan. Hababam Sınıfı'nın çekildiği Kandilli 'deki sarayı şimdilerde düğün gibi aktivitelere ev sahipliği yapıyor. Çamlıca'daki sayfiyesi vefatından sonra yetimhane olarak kullanıldı. Hâlihazırda öğretmenevidir. Fındıklı'daki sahil sarayı ise bugün Mimar Sinan Üniversitesi'dir. Adile Sultan, 18 Mayıs 1826'da doğdu. 1898'de vefat etti. Osmanlı hanedanının divan sahibi tek hanım şairidir. Şiirleri samimidir. Sultan Aziz için yazdığı mersiyesinde padişahın katline şahitlik etmektedir. Dedesi Sultan Kanuni'nin divanını bastırarak edebiyatımıza büyük hizmeti geçmiştir. Annesi Zer-Nigâr Hanım, babası II. Mahmut'tur. İyi bir tahsil görmüş olan Adile Sultan, Arapça, Farsça, hat, musiki, edebiyat öğrenmiş ve onuncu kuşaktan dedesi Kanuni'nin divanını neşretmiştir. Ancak kendi şiirlerinden oluşan divanını neşretmeye ömrü yetmemiştir. Mezarı Eyüp Bostan İskelesi'nde eşinin türbesi yanındadır.
Âdile Sultan'ın Fındıklı'daki yalısı
Sultan Hamid'in kızı Ayşe Sultan büyük halası Âdile Sultan'ı şöyle anlatıyor: "Ölümünden sonra saraya gelen cariyeleri ve ağaları, efendilerinin hikâyelerini, iyiliğini bize anlatırlarken gözyaşlarını zapt edemezlerdi. Babamla görüşmek istediği zaman haber gönderir, sarayda hususî hazırlıklar yapılır, bu suretle saraya gelirdi. Babam hürmet ve tazimle halasının elini öper, büyük kanepeye halasını oturtup kendisi de karşısına otururdu. Hazinedarlar, askılar içinde kahvesini getirirler, babam eliyle tepsiden alıp halasına verirdi. Bizler içeriye girip elini öper, yerden bir temenna ederek padişaha yaptığımız resmî tazimi ifa eder, çıkardık.
Babama, oğlum hitabında bulunur, babam da kendisine; "Emredersiniz halacığım" cevabını verirdi. Konuşma bir-iki saat kadar devam eder, yine geldiği gibi arabasına biner, babam da kapıya kadar kendisini teşyi ederdi. Yüzünün eskiden pek güzel olduğu belliydi. Narin, orta boylu, kumral, mavi-elâ gözlü, nurânî, asaletini gösteren hâl, hareket ve terbiyeye mâlik bir sultandı. Giyinmesi tamamiyle alaturka olup, ağır kumaşlardan dört etekli entari, ayağına güderiden papuç giyer, beline şaldan kuşak bağlar, bu entari üzerine salta dedikleri bol kollu bir ceket geçirir, başına fes gibi bir şey giyip etrafına oyalı ipekli yemeni sarar, üzerine zümrüt ve lâ'llerle yapılmış, ortadaki daha büyük, iki yanlarındakiler küçük, gül şeklinde kıymetli iğneler takardı. Başka hiçbir mücevher nişan takmazdı." (Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci)
Adile Sultan ile Damat Mehmed Ali Paşa'nın Eyüp Sultan'daki türbesi
Besteleri: "Gizlice şaha buyur, hâne-yi tenhâya buyur." (Hicaz Hümayun Makamı) Bestelenmiş şiiri: "Merhaba ey fahr-i âlem merhaba." Beste: Hacı Faik Bey.
2 Kasım 1887'de İstanbul Yıldız Sarayı'nda doğdu. Beşiktaş Yahya Efendi Dergâhında öldü. Annesi Ayşe Müşfika 4. Kadın Efendi, babası II. Abdülhamid'dir. Cumhuriyet sonrası Paris'e yerleşti. 1951 yılında Türkiye'ye döndü. Fransızca bilen Osmanoğlu, arp, keman, piyano çalmakta ve ressamlık yapmaktaydı. Musikiyi Miralay Lombardi, Edgar Manas, Silvelli, Devlet Efendi gibi hocalardan öğrendi. Ayşe Sultan, 12 yaşında kompozisyon yapmaya başlamış; arp, keman ve piyano çalmış; özellikle piyano için birçok eser bestelemiştir.
1952 yılında "Osmanoğlu" soyadını alan Ayşe Sultan'ın "Babam Abdülhamid" adıyla yazdığı anılarının bir bölümü, 1960 yılında Hayat Dergisi'nde dizi olarak yayımlanmıştır.
Bestelerinden bazıları: Hamidiye Marşı (ilk bestesidir. 1900); Fatih Marşı (Çargâh); Çoksesli Marş (II. Abdülmecid için yazılmış 1942); Şefkat Valsi (1949).
Gevheri Sultan yahut tam ismiyle Fatma Gevher-i Osmanoğlu, Sultan Abdülâziz'in oğullarından Şehzade Seyfeddin Efendi'nin kızıydı. 2 Aralık 1904'te İstanbul'da doğdu. 10 Aralık 1980 tarihinde İstanbul'da vefat etti. Annesi Necm-i Felek Hanım, babası Şehzâde Seyfettin Efendi'dir. Sultan Abdülaziz'in torunudur. Tahsilini yurt dışında yapan Osmanoğlu, kemençe, lavta, ud, tanbur ve piyano çalıyordu.
Eseri: "Başka âlem gerektir gönlümü seyran için" (Hüzzam); "Gittin bir hayal gibi, bir gün geri dönersin" Hüseyni.