Arama
Osmanlı'nın misafirperverliğini gösteren bir Ramazan geleneği: Diş kirası
Osmanlı döneminde üzerinde önemle durulmuş bir gelenek olan diş kirası, bugün artık unutulmaya yüz tutuyor. Bu gelenek, Osmanlı'nın adeta bütün bir cihana misafir ağırlama dersi verdiği önemli bir kültürü… Her Ramazan ayında "Nerede o eski Ramazanlar?" diye özlemle sorulan sorular, bir nevi bu hassas adetlere duyulan özlemin bir tezahürü niteliğinde... Peki, nedir bu günümüzde unutulan diş kirası geleneği?
Diş kirası, eski Ramazanlarda iftara gidilen saray ve konaklarda misafirlere verilen hediyeler için kullanılan bir tabirdi. Osmanlı Devleti'nde hükümet üyelerinin ve devlet ricâlinin saray ve konaklarında her akşam iftar yemeği vermesi yerleşmiş bir gelenekti. Bu iftarlarda misafirlere ve özellikle fakirlere yemekten sonra diş kirası adıyla para ve çeşitli hediyeler dağıtılırdı.
Misafir ağırlamanın çeşitli seremonilerinden biri olan diş kirası bugün artık unutulmaya yüz tutan bir gelenektir. Osmanlı döneminde diş kirasında, misafirler ayrılırken onlara küçük kadife keseler içinde hediyeler takdim edilirdi. Ev sahibi bununla; "Misafirim oldunuz, benim sevap kazanmam için siz eziyet çektiniz, dişlerinizi yordunuz, bu da sizin dişinizin kirası olsun." demek isterdi. Misafirler iftarını yapıp teraviye gitmek üzereyken hane sahibi tarafından kadife keseler içerisinde gümüş tabaklar, kehribar tesbihler, oltu taşlı ağızlıklar, gümüş yüzükler, gümüş akçe veya altın paralar bir kadife kese içerisinde diş kirası olarak verilirdi.
Toplumsal bir gelenek olarak başlayan diş kirası âdeti, daha sonraları yarı resmî bir nitelik kazandı. Çeşitli rütbeden memurlar, âmirleri tarafından verilen yemeğe gitmeyi bir vazife saymaya başladılar. Hatta bu iftar yemeklerine konak sahibini tanımayanlar da gelebiliyordu. Fakat zamanla bu ziyafetler bir külfet haline geldiğinden medrese öğrencileri, hoca ve dervişlerin dışında davet edilmeyenlerin iftarlara katılmaması kararlaştırıldıysa da bundan bir sonuç alınamadı.
Zamanla davet sahipleri tarafından bu iftarlar ve hediye verme geleneği bir itibar ölçüsü olarak görülmeye başlandı. Hediye verme âdeti özellikle sultan saraylarında geniş ölçüde uygulanmaktaydı. Buralara gidenler iftardan sonra harem ağaları vasıtasıyla saygılarını bildirirlerdi, karşılığında da derecelerine göre kendilerine hediye ve para verilirdi.
Bu geleneğin en ihtişamlı şekilde vücut bulacağı yer elbette sultan saraylarıydı. Ramazanın ilk on gününde padişah; ayan ve mebusan reisleriyle birlikte heyet-i vükelayı saraya iftar için davet ederdi.
Ramazan hakkında sıkça sorulan 20 soru
Harem ağası hediyeleri sunarken bunları öpüp başına koyduktan sonra teslim eder, davetliler de aynı şekilde davranarak hediyeleri alırlardı. Fakat bu usul, II. Meşrutiyet'le birlikte gerek sarayın eski durumunu kaybetmesi, gerekse âdeti uygulayacak konak sahiplerinin kalmaması gibi sebeplerle ortadan kalktı.