Rodos ve 12 Ada nasıl elden çıktı?
Anadolu'dan ayrılmış büyükçe bir Akdeniz adası olan Rodos, deniz hukuku kaidelerinin doğduğu yerdir. Rodos Deniz Kanunları Antik Çağ'dan itibaren bütün Akdeniz'de asırlarca tatbik edilmiştir.
Rodos'un merkezi olduğu ve 4 asır Osmanlı hâkimiyetinde kalan 12 Ada'nın, Lozan ile elden çıktığını söylemek hiç de 'cahilce' bir söz değildir.
Rodos XII. asırda Haçlılarca işgal edildi ve buradaki Bizans hâkimiyeti son buldu. 1291'de Filistin'den kovulan St. Jean Şövalyeleri (Hospitalier Tarikati), adayı ele geçirdiler. Güneydeki deniz yollarını Osmanlılara karşı muhafaza edebilmek adına güçlü bir üs hâline getirdiler.
Çoğu asil olan şövalyeler, tek bir milletten değildi. Her yerden yüksek vasıfları haiz olup imtihanı geçenler tarikate girebilirdi. Papa başta olmak üzere bütün Avrupa devletleri, bunlara yardım ederdi. Kudretli donanmalarıyla, Müslüman ticaret gemilerine aman vermezlerdi.
Fatih Sultan Mehmed zamanında ada kuşatıldı. Kale düştüyse de, Mesih Paşa'nın yağmayı yasaklaması, askerin huzursuzluğuna sebep oldu. Şövalyeler tekrar saldırıp, Osmanlıları püskürttü. Ağabeyine yenilen Cem Sultan, Rodos şövalyelerine sığınmış; hayatının felâket perdesi burada başlamıştır.
Kanuni Sultan Süleyman'ın ilk işlerinden biri Rodos'u kuşatmak oldu. Evvela etraftaki küçük adalar Venediklilerden fethedildi. Şövalyeler, teslim olma teklifini kabul etmedi. Adanın Katolik şövalyelerden baskı görüp nefret eden Ortodoks Rum ahalisi, Türklere yardım etti; casus faaliyetinde bulundu.
Adada Sultan Selim zamanından beri Hristiyan görünen bir Türk doktor vardı. Herkesi tedavi ederek itimat kazanmıştı. Adanın en hassas yerlerinin Türk top güllerinden isabet alışından şüphelenen şövalyeler nihayet bu casusu fark edip öldürdüler. Ama netice değişmedi. Hatta şövalyelerden biri, İspanyol asilzâdesi Don Andrea d'Amaral da Türk casusu idi. Bu da idam edilmiştir.
Rodos'un 1522 Ağustos'unda başlayan muhasarası, 4 ay sürdü. Nihayet imha olunacaklarını anlayan tarikatin üstad-ı azamı Fransız asıllı Philippe Villiers d'Ilse-Adam, muayyen şartlarla teslimi kabul etti. Üstad-ı azam padişahın elini öpüp teşekkür etti. Sonra şövalyeler bütün silahlarını alıp adayı tahliye ettiler. İmparator, şövalyeleri Malta'ya yerleştirdi. Sonraki yıllarda yine Osmanlılarla mücadele edeceklerdir...
29 Aralık'ta adaya giren Sultan Kanuni, ilk cuma namazını Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi'nin arkasında St. Jean Kilisesi'nde kıldı. Bu câmi, 1856'da barut infilâki ile harab olmuştur.
Ada yağma edilmedi. Böylece Haçlı devletlerinin Yakın Şark'taki son kalıntılarından biri ortadan kaldırılmış oldu. Akdeniz'in kilidini ele geçiren padişahın Avrupa'daki şöhreti son haddine vardı.
Birkaç gün evvel Roma'da Noel ayini esnasında, kilise saçağından bir taş kopup papanın ayaklarına doğru yuvarlanmıştı. Dehşet içindeki kardinaller, Rodos'un düştüğünü anladılar.
Rodos, Kaptan-ı Derya'nın idaresindeki Cezâir-i Bahr-i Sefid Eyâleti'nin 7 sancağından biri oldu. Deniz seferlerinde bu eyâlet halkının bazı hizmet ve mükellefiyetleri vardı. Ada gençleri denizci yazılır; adalar donanmaya su ve yiyecek temin ederdi.
Osmanlılar adayı imar etmişler; iyi yontulmuş taşlardan câmi, imâret, medrese, hamam, çeşme gibi amme eserleri yaptırılarak, mimarî cihetten bir İtalyan şehri hüviyetindeki adaya, Osmanlı mührü vurulmuştur. Bu devirde dokumacılık ve çinicilik pek meşhur olmuştur.
Şehre Anadolu'dan Müslümanlar ve İtalya'dan Yahudiler gelip yerleşmiştir. 1577'de nüfusun %75'i Rum, 20'si Türk ve 5'i Yahudidir. 1892'de Rodos vilâyet merkezi oldu.
Adanın refahı için vergi muafiyeti tanınmış; ahali fakir olduğu için, yıllık bir maktu vergi ile iktifa edilmiştir. Rodos limanına yanaşan gemilerin kereste ihtiyacı sebebiyle, yemyeşil adanın ormanları giderek fakirleşmiştir. Akdeniz ticaretinin zayıflamasıyla adanın parlak günleri sona ermiştir.
