Sürgünde geçen bir ömür: Ahıska Türkleri

Sürgün, 14 Kasım'ı 15 Kasım'a bağlayan gece yarısı gerçekleştirildi. Daha önce bölgeye yerleştirilen Sovyet askerleri, halka iki saat içinde eşyalarıyla birlikte köy meydanında toplanmalarını söyledi. Halka, güvenlik gerekçesiyle kısa bir süreliğine başka yerlere nakledilecekleri, bunun kendilerini Alman tehlikesinden korumak için yapıldığı ve bu durumun geçici olduğu söylenmiş, dolayısıyla birçok insan savaştan sonra ana vatanlarına döneceğine inanmıştır. Bu nedenle, insanlar yanlarına fazla bir şey almadan, zaten buna çok da fazla izin verilmemiştir, evlerinden çıkmışlardır

Sürgünün yapıldığı dönem bölgede kış mevsiminin hüküm sürdüğü dönemdir. Sürgün çok zor koşullarda gerçekleşmiş; insanlar soğuk, açlık ve hastalıkla baş etmeye çalışmışlardır. Vagonlarda ısıtma sistemi ve tuvaletin olmayışı nedeniyle birçok insan soğuktan ölmüş; geleneksel terbiye çerçevesinde kadınlar aile büyüklerinin yanında tuvalet gereksinimlerini giderememekten ötürü yaşamlarını kaybettiler. Sürgün yolculuğu sırasında ölen binlerce insanın büyük çoğunluğunu çocuklar, yaşlılar ve kadınlar oluşturur.

Vagon kapılarının günde sadece bir kez açılması, sınırlı miktarda yiyecek ve su verilmesi, temel gereksinimlerinin giderilmesi için çok az süre tanınması, can kayıplarının binleri bulmasında başta gelen temel etkenlerdir. Yaklaşık 40- 45 gün süren yolculuk sırasında ölülerin gömülmelerine bile izin verilmedi. Çoğu insan trenin duracağı ana kadar ölülerini saklamaya, tren durduğunda da çok kısıtlı bir sürede ölülerini gömmeye çalışmışlardır. Bunu yapmaya fırsat bulamayanların ölüleri, askerler tarafından zorla alınıp rastgele dışarı atılmıştır.

Bu milletlerle aynı kaderi paylaşan Ahıska Türkleri de 1944 yılının 15-18 Kasım tarihleri arasında sürgün edilecekleri vagonlara toplanmaya başladılar. Ahıska, Adigön, Aspinza, Ahılkelek ve Bogdanovka ilçeleri ve bunlara bağlı yaklaşık 220 köyden 91.095 kişi tahliye edilerek Orta Asya'ya sürgün edildi. Bunların 55.500'ü Özbekistan'a, 29.500'ü Kazakistan'a, 11.000'iyse Kırgızistan'a yerleştirildi. Özbekistan'a yerleştirilenler ülkenin 7 vilayetindeki 43 ilçeye dağıtıldı. Bunlardan ağırlıklı olarak; Taşkent'e 13.131 kişi, Semerkant'a 14.946 kişi, Fergana'ya 8.613 kişi ve Andican'a 6.881 kişi yerleştirildi. Kırgızistan'da ise ağırlıklı olarak Oş'a 4.995 kişi, Talas'a 2.017 kişi ve Frunze'ye (Bişkek) yaklaşık 1.819 kişi yerleştirildi.

Bu rakamlara, sürgün sırasında yerleşim yerlerinde bulunmayan, adları ve yerleri belirlendikçe sürgün edilen insanlarla, askere alınanlar dâhil değildir. Askerdeki Ahıska Türkleri cepheden döndükten sonra sürgünden haberdar olmuşlar, yakınlarının bulunduğu yerlere daha sonra gönderilmiş ya da kendi olanaklarıyla ulaşmışlardı.

Ahıska Türkleri, 1989'da, Fergana'da Özbeklerin saldırıları sonucunda yine göç etmek zorunda kaldılar, âdeta 'ikinci bir sürgün' yaşadılar. Ahıska Türklerinin bir kısmı Sovyet yetkililerince Rusya, Ukrayna ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist cumhuriyetlerinde hazırlanan yerlere yerleştirildi, bir kısmı ise kendi olanaklarıyla, başta yine bu cumhuriyetler olmak üzere, akrabalarının bulundukları yerlere göç ettiler. Bu 'ikinci sürgün', zaten dağınık yaşamakta olan Ahıska Türklerini biraz daha birbirlerinden uzaklaştırdı.

Ahıska Türkleri, 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonraki ilk yıllarda, Türkiye'ye göç etmeyi tercih ettiler. Türkiye'yi ana vatanları, Türkiye Cumhuriyeti devletini de sahip oldukları yegâne devlet olarak gördükleri ve daha iyi koşullarda yaşamak amacıyla göç ettiler.

Ancak, Rusya Federasyonu'nun Krasnodar bölgesinde yaşayan Ahıska Türklerinin uzun bir süre göç etme özgürlükleri bile olmadı. Vatandaşlık statüsünün tanınmamasından dolayı kimliksiz yaşamak zorunda kalıp sürekli baskılarla ve insan hakları ihlalleriyle karşılaşmaları, buradaki Ahıska Türklerini yeni arayışlara yöneltti. Bu arayışta karşılarına çıkan Amerika Birleşik Devletleri'ne (ABD) göç etme fırsatını değerlendiren on binin üzerinde Ahıska Türkü için 'üçüncü sürgün' başladı.

Bu zorlu sürgünün çileli şartlarında yolda ölen Ahıska Türkünün sayısı II. Dünya Savaşı'nda ölen Ahıskalılarla aynıdır. Uzun yıllar Sovyetlerdeki "demir perde" arkasında bu sürgün duyulmadı, duyurulmadı.