Türklerin Anadolu’ya gelişine dair 10 soru 10 cevap
Türklerin Anadolu'ya gelişi, hem kendi tarihimiz hem de dünya tarihi açısından önemli dönüm noktalarından biridir. 1071 yılında gerçekleşen Malazgirt Savaşı'nın ardından Bizans ordusu dağıldı; Türkler bu zaferin ardından Anadolu içlerine gelerek, Ege ve Marmara kıyılarına kadar ilerlediler. Peki, Türklerin anayurtlarından ayrılmalarına sebep olan olaylar nelerdi? Anadolu'ya neden ve ne zaman geldiler? Türklere Anadolu'nun kapılarını açan Malazgirt nasıl fethedildi ve savaşın ardından bölgeye ne kadar Türk yerleşti?
Proto-Moğollardan Kıtayların 924'te Orhun havalisine hâkim olmalarıyla birlikte, bu bölgedeki Türk boyları birbirlerini sıkıştırarak batıya doğru göç etmeye başladılar. 1027 yılına gelindiğinde artan Kıtay baskısı sonucu Türklerin batıya göçü büyük bir sel halini almıştı. Kay ve Kıpçak baskısı ile Oğuzlar da yurtlarından ayrıldılar.
Şamanî Peçenek ve Oğuzlar, doğu ve Orta Avrupa'ya Balkanlara; Müslüman Oğuzlar ise Maveraünnehir'e, Horasan'a ve diğer İslam ülkelerine göç ettiler. Oğuzlar, 1040'ta Dandanakan'da Selçukluların idaresinde Gaznelileri yenip kendi devletlerini kurdular. Ancak Orta Asya'dan yüz binlerce Türk, Moğol kabilelerinin tazyiki ile batıya göçe devam ediyordu. Maveraünnehir bölgesi onları barındırmaya yetmedi ve yeni bir yurt aramaya başladılar.
Büyük Selçuklu Devleti kurulmadan önce Oğuzlardan kopan bir kısım boylar Azerbaycan, Güneydoğu Anadolu ve Irak'a gitmişlerdi. Göktaş, Buka, Mansur ve Anasıoğlu idaresi altındaki Türkmenler, Cizre ve Diyarbakır havalisi ile Musul'u ele geçirmişlerse de uzun süre buralarda hâkim olamadılar ve Azerbaycan'a geri döndüler.
Kendilerine yurt, hayvanlarına da otlak arayan Türkmen kitleleri, Büyük Selçuklu topraklarına gelmeye devam ediyordu. Selçuklular Türkmenleri, kargaşa çıkarmalarını ve otlak sıkıntısına sebebiyet vermelerini önlemek için Anadolu'ya sevk etti.
Türkler, Suriye ve Irak'a da gidip yerleşmişlerse de ülkelerin iç bölgelerine girmemişlerdi. Bu bölgelerin iklim ve otlak durumunun hayvanları için uygun olmaması, Türklerin buralarda yoğun bir şekilde yayılmasına engel oldu. Claude Cahen, Türklerin Mezopotamya ve Suriye'de gerçek bir yerleşim göstermeyip askeri hâkim sınıf olarak kalmalarının sebebini, bu bölgede Bedevi ve Kürt çobanların bulunması ve Türk develerinin sıcak iklime uyum gösterememesi olarak zikreder. Anadolu ise iklimi ve geniş otlakları ile Türklerin yaşantısına uygundu. Aynı zamanda Anadolu'nun yoğun bir nüfusa sahip olmaması ve burada Türklere direnecek güçlü bir askeri organizasyonun bulunmaması da Türkmenlerin buraya gelmesini teşvik edici unsurlar oldu.
Selçuklular, Anadolu'ya geldiklerinde burada Rumlar, Ermeniler, Süryaniler ve Araplar vardı. Ancak Bizans Anadolu'nun tek hâkimiydi. İlk Türk akınlarının başladığı sırada Ani, Van, Lori ve Kars'ta Ermeni prenslikleri bulunuyordu. Bizans İmparatorluğu, II. Basilios'un 1021'deki Doğu Anadolu seferlerinden itibaren bu bölgedeki Ermeni prensliklerini ortadan kaldırdı. Son Ermeni prensliği de 1064'te Selçukluların korkusundan Bizans'a tabi oldu.
Bizans İmparatorluğu, Ermeni prensliklerinin siyasi hâkimiyetlerine son verdikten sonra, önemli miktarda Ermeni nüfusunu sürgün ederek İç Anadolu'ya yerleştirdi. Bizans, Ermeni ve Süryanileri Ortodoksluğu kabule zorluyordu. Bu yüzden söz konusu halklar, Anadolu'nun Türklere'e karşı müdafaasında Bizanslılara yardım etmedi. Ermeni tarihçi Urfalı Matheos ile Süryani tarihçi Mihael'in şu sözleri bu durumu açıkça gösterir: "Türkler, şerir ve rafizi Rumlar gibi kimsenin dinine ve inancına karışmıyor; hiçbir baskı ve zulüm düşünmüyorlardır."
Türklerin Anadolu'ya gelişini MÖ 3000-2000 yıllarına kadar çıkaranlar varsa da bu iddialar tarihçiler arasında genel kabul görmüş fikirler değildir. Anadolu'ya Türklerin ilk gelişi 4. Yüzyılın sonlarına doğru Batı Hunları (Avrupa Hunları) tarafından gerçekleştirildi. Hunlar bir taraftan Balkanlar üzerinden Trakya'ya doğru yürürken, diğer taraftan Batı Hunlarının doğu bölümü de Kafkas dağlarını aşıp Anadolu'ya girdi.
Kursık ve Basık isimli iki komutan idaresindeki Hun atlıları Erzurum üzerinden Malatya'ya ulaştılar. Çukurova'ya indiler, Urfa ve Antakya'yı kuşattılarsa da alamadılar. Kudüs'e kadar inen Hunlar burada fazla kalamadılar ve 396'da tekrar Kafkaslara döndüler. İki yıl sonra tekrar Anadolu içlerine girmişlerse de bu bölgede yerleşmeye dönük bir teşebbüsleri olmadı.
Tuğrul Bey'in üvey kardeşi İbrahim Yinal, 1047'de Nişabur'a gelen Türkmen kitlelerini Anadolu'ya göndermiş ve kendisinin de arkalarından geleceğini vadetmişti. Bu sırada (1047/1048) Selçuklu hanedanından Hasan Bey komutasındaki kuvvetler de Van gölü havzasını ele geçirmek için harekete geçmişlerdi. Vaspurakan'da Bizans Valisi Aaron, Selçukluları Büyük Zap Suyu civarında pusuya düşürerek mağlup etti.
Savaşta Selçuklu prensi Hasan Bey de şehid olmuştu. Bu olayın ardından büyük bir ordu ile Anadolu'ya gelen İbrahim Yinal ve Kutalmış, Bizans kuvvetlerini Pasin ovasındaki Hasankale'de 18 Eylül 1048'de büyük bir mağlubiyete uğrattılar. Bu zafer sayesinde Türkmenler Anadolu'da yayılma imkânı bularak Trabzon'a kadar ilerlediler.
