Yüksek dağların ardı: Sümela
Dördüncü yüzyılda Altındere vadisini kuşatan Karadağ'ın içine inşa edilen Sümela Manastırı, zamanında dünyanın en önemli dini merkezlerinden birisiydi. Latin istilası sonucunda Trabzon'a kaçan Komnenosların iktidarında altın çağını yaşayan Manastır, yüzyıllar boyunca görkemi ile göz kamaştırdı. Osmanlılar idaresinde de büyük bir ilgi ve alakaya mazhar olan Sümela'nın kaderi 1923'te gerçekleşen mübadele ile sonsuza dek değişti.
◾ Trabzon'un en bilindik yapılarından biri olan Sümela Manastırı, Hıristiyan dini literatürünün kasvetli havasına uygun olarak bir dağın içine inşa edilir. Bilhassa 4. Haçlı Seferi'nden sonra Trabzon'a gelen Komnenos ailesi tarafından önemsenen Manastır, Anadolu'daki en mühim Manastır olarak kabul edilir.
◾ Karadeniz'in yüksek dağları ardında bir dağın içinde inşa edilmiş olan Sümela, yekpare bir yapı bütünü değildir. Zaman içerisinde eklemelerle büyük bir manastır haline gelir. Zaman içerisinde farklı yapıların eklenmesiyle günümüz versiyonuna erişir.
◾ III. Alexios döneminde her manada altın çağını yaşayan Manastır, günümüzde Trabzon'un Maçka ilçesi sınırları içerisinde bulunur.
◾ Sümela tarihin her döneminde inşaat halindedir. Mübadele sebebiyle terk edildiği 1923 yılına kadar Manastır içerisinde daimi olarak bir inşaat mevcuttu.
◾ Çok yüksek bir rakımda inşa edilen Sümela'nın içerisindeki bölümler kendisine has bir mimariye sahiptir. Şapel, odalar, kilise başta olmak üzere tüm mimari dağa göre şekillenir.
◾ Manastır'ın içinde Ana Kaya Kilisesi, şapel, yemekhane, odalar, misafirhane, kütüphane ve kutsal olarak kabul edilen ayazma bulunur. Ayrıca dağın yamacına yaslanmış olan su kemeri, Sümela'nın zamanının tüm teknolojik gelişmelerinden faydalandığının da bir kanıtıdır.
Trabzon Rum İmparatorluğu döneminde Sümela Manastırı
◾ Latin istilasından kaçarak Trabzon'da bir imparatorluk kuran yönetici aile Komnenoslar bölgedeki Hristiyan varlığını artırmaya yönelik politikalar içinde oldular. Bu anlayışın neticesinde pek çok kilise inşa ederek, eski dini kurumları kalkındıran aile ile 13. yüzyılın ortalarından itibaren Sümela dini bir merkez ve Hac durağı olarak kabul edildi.
◾ Sümela'ya atfedilen bu önem öyle bir raddeye ulaştı ki İmparator III. Alexios'un taç giyme töreni dini temsilciler eşliğinde burada gerçekleşti. İstanbul'dan gelen Komnenos Hanedanlığı tarafından kutsal bir merkez olarak kabul edilen Manastır, altın çağını bu aile döneminde yaşadı. Yine bu dönemde Hıristiyan aleminin dört bir tarafından hacılar ve seyyahlar Sümela'yı ziyaret etmek için çok ciddi mesafeler aşarak Trabzon'a geldiler.
◾ 1461 senesinde Trabzon'u fetheden Fatih Sultan Mehmed, iki yüz elli yılı geçen Trabzon Rum İmparatorluğu'na son verdi. Böylece Sümela da diğer dini kurumlar gibi Osmanlı idaresine geçti. Bu tarihten itibaren gayrimüslüm kurumlarının statüsünde herhangi bir değişiklik olmadı. Fatih Sultan Mehmed tarafından Sümela'ya dair bir imtiyaz dahi verildi.
◾ Sonraki dönemlerde de Osmanlıların Sümela'ya olan ilgi ve alakası devam etti. Yavuz Sultan Selim Manastır'a beş adet işlemeli kandil hediye etti. Korunaklı Manastır, diğer dönemlerde de gözde bir konumdaydı.
