Amonyum nitrat neden patlar? Amonyum nitratın kullanım alanları ve özellikleri
Amonyum nitrat, tarımla uğraşan halk arasında gübre olarak bilinen kimyasal bir bileşendir. Güçlü bir patlayıcı özelliğine sahip olduğundan dolayı bu madde ısındığında patlayabiliyor. Aynı zamanda farklı maddelerle güçlendirilerek nükleer bombalardan dahi daha güçlü patlamalara sebebiyet verebilir. Beyrut Limanı'nda uzun süre depoda bekletilen amonyum nitrat büyük bir patlamaya neden oldu. Peki, amonyum nitrat nedir, ne olarak kullanılır? Amonyum nitrat gübresi neden patlar? Amonyum nitratın özellikleri ve kullanım alanları nelerdir?
Amonyum nitrat; kimyasal formülü, "NH₄NO₃" olan bir azotlu bileşiktir. En bilinir kullanım alanı ise gübrelemedir. Türkiye'de kullanımı gübreleme olarak çok yaygındır. Yaprak gübresi olarak kullanılır. Sıklıkla gübre olarak kullanılan maddenin patlayıcılığı oldukça yüksektir. Amonyum nitrat, granül halinde ve kireç ile karıştırılarak satılır.
Amonyak molekülü ile nitrik asit gibi güçlü bir asit bileşiğe sokularak amonyum nitrat elde edilir.
Genellikle gübre ve patlayıcı madde yapımında kullanılan amonyum nitratın piyasada bulunan yaklaşık yüzde 33,5 oran kadarı ve tümü bitkiler tarafından kullanılabilecek nitelikte azot içerir. Yapay gübre yapımında en çok kullanılan azotlu bileşiktir. Toz alüminyum ile amonyum nitrat karışımı olan amonallerin yükseltgen maddesini oluşturan bu bileşik, başka patlayıcılarının patlama hızını azaltmak amacıyla da kullanılır. Örneğin; amonyaklı dinamitler olarak bilinen patlayıcılarda, nitrogliserinin patlama hızı, amonyum nitratla denetim altına alınır.
Amonyum nitrat, farklı maddelerle güçlendirilerek nükleer bombalardan dahi daha güçlü patlamalara sebebiyet verebilir.
📍Amonyum nitrat hem patlayıcı hem de tarımsal gübre alanında kullanılan kilit bir bileşiktir. Amonyum ve nitrat kökünün birleşiminden elde edilen amonyum nitrat, gübre kullanımında yoğunlukla kullanılabilmektedir.
📍Amonyum nitrat gübresi bünyesinde %16,5 amonyum ve %16,5 nitrat azotu olmak üzere toplam %33 azot bulunduran bir gübre çeşididir. Bu özelliği ve toprakta hızlı çözünen bir gübre olması sebebiyle hem hızlı etki eder, hem de etki süresi diğer azotlu gübrelere oranla daha uzun sürer.
📍Amonyum nitrat uygulaması sonrasında toprakta herhangi bir pH değişimi gözlenmez. Yapısı gereği nötr tipte bir gübre olup her türlü toprakta rahatlıkla kullanılabilir. İçeriğindeki nitrat azotunun kolay yıkanması sebebiyle yağış miktarı yüksek olan bölgelerde kullanımı çok fazla tavsiye edilmez. Bu tipteki bölgelerde Amonyum Nitrat kullanımı tek seferde değil, 2-3 uygulama şeklinde olmalıdır. Böyle bir uygulama ayrıca hem verime hem de kaliteye etki etmektedir.
📍Amonyum nitrat gübresi kurak bölgeler içinde büyük önem arz etmektedir. Türkiye koşullarında özellikle İç Anadolu gibi yağış oranı az olan bölgelerde %26 CAN gübresi yerine kullanımı tercih edilmelidir, zira Amonyum Nitrat gübresi toprağın kendi nemi ile eriyebilmektedir.
❗Amonyum nitrat, ısındığında patlamaktadır. Amonyum nitrat, tarihteki büyük sanayi kazalarına sebebiyet verdi. Bunlardan biri ABD'nin Teksas eyaletinde 1947 yılında gerçekleşti. 2,1 bin tonun üzerinde amonyum nitrat yüklü gemide başlayan yangın 581 kişinin ölümüne neden oldu.
Kuvvetli patlayıcı özelliğinden dolayı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından nitrat içeren gübrelerin satışı ve sevkiyatına yasak getirilmiştir.
