Çocukları çizdikleri resimlerden nasıl anlarız?
Çoğu kişi çocukları anlamanın zor olduğundan dem vurur. Oysa ki çocukların içleri de dışları gibi parlak ve şeffaftır. Tek yapmamız gereken iyi bir gözlemci olmak ve onları sıkmadan, strese sokmadan anlamaya çalışmaktır. Bu anlamlandırma yollarından biri de çizdikleri resimlerde saklıdır. Çocuklar iç dünyalarındaki çatışmaları, soruları, korkularını ya da sevinçlerini kimi zaman çizdikleri resimlerle bizlere anlatırlar. Kimi korkusunu büyük figürler çizerek gösterir kimi mutluluğunu tüm ailesini tek kareye sığdırarak çizdiğinde gösterir. Örneğin; annesinden yana sevgi eksikliği yaşayan çocuk, bunu kolları olmayan bir anne figürü çizerek anlatır. Peki, bu her zaman için doğru ve geçerli midir? Hayır. Her çocuk kendini çok farklı yollarla anlatır, biz bugün, resim yapmayı seven ve kendisini resim yaparak ifade eden çocukların ne anlatmak istediğiyle ilgileneceğiz. Çocuk resimleri analisti Ayşe Melis Barçağ ile çizgilerle çocukların ruh halleri üzerine konuştuk.
💠
Özge Özkul: Öncelikle sizi tanımak isteriz Ayşe Hanım, neler yapıyorsunuz, çocuk resimleri analizi üzerine uzmanlaşma fikri neden ve nasıl doğdu?
İsmim Ayşe Melis Barçağ. Halkla İlişkiler mezunuyum; şu anda da Çocuk Gelişimi alanında eğitimimi devam ettiriyorum. Kendimi bildim bileli çocuklarla aram iyidir ve yetişkinlikte çocuklara yapılan korkutma, eleştirme vs. durumları garip görmüşümdür. Çocuğumun doğumu ile birlikte bu alanda bir şeyler yapmam gerektiğini düşündüm ve çocuk gelişimine dair kitaplar okumaya ve eğitimini almaya başladım. Sadece kendi çocuğuma değil diğer çocuklara da ulaşma isteğim başladı. Amacım sahada çalışmak oldu. Derslerin de etkisi ile bu alanda çok fazla öğrenilmesi gereken konuların, detayların olduğunu gördüm. Çocuğa dair anlayabileceğim birçok alanda eğitimlere katıldım ve gelişimime hala devam ediyorum. Çocukların yaptığı resimlerin bir anlamı olduğunu hep biliyordum. Resim becerim çok olmasa da zamanında yaptığım ya da yapmaya çalıştığım resimlerde bunu çok gördüm. Tekrarlayan çizimler, anlatmak istediğim iç dünyamın özetiydi.
💠
Özge Özkul: Çocuk resimlerinden analiz yapmanın tarihi sürecini anlatır mısınız?
Çocukların, duygularını sağaltım yöntemleri çeşitlidir. Bunlardan sadece biri resim yapmaktır. Dışarıdan yetişkin gözü ile karalama sayılan çizimler, çocuğun iç dünyasında yansıttığı ve anlatmaya çalıştığı yoğun duygular olabilir.
1930'lu yıllardan itibaren bu alanda gelişme olduğunu ifade eden Ayşe Barçağ, tarihine dair detayları şöyle ifade ediyor:
"1931'de Appel ve 1942 yılında da Wolff, aile resimlerinin çocukların kişiliklerini anlamaya yardımcı olduğunu vurgulamışlar. Hulse 1952'de yaptığı inceleme neticesinde çocukların aile ilişkilerini resimlerine yansıttığını görmüştür. Bu şekilde de çocuğun yaptığı resimlerin değeri git gide çoğalmış ve günümüzde sorunu keşfetme adına yardımcı bir faktör olmuştur. "
💠
Özge Özkul: Çocuk resimlerini analiz ederken hangi yöntemleri veya teknikleri kullanıyorsunuz?
Çocuk resimlerini analiz etme aşamasında;
İnsan Çiz testi
Aile Çiz testi
Var Olmayan Hayvan Çiz testi şekline tekniklerin olduğunu belirten Barçağ, analizin detaylarını şöyle açıkladı:
"Aile, sorun gördüğü bir durum ile karşımıza gelir. Onlardan ilk olarak anemnez yani aile öyküsü alınır. Daha sonra konu ile ilgili planlama yapılır. Çocuğun materyallerin bulunduğu sakin ve dikkat dağıtmayan bir masaya geçmesi istenir. Oturma pozisyonunda bulunması gereklidir. Sırası ile;
İnsan Çiz testi
Aile Çiz testi
Var Olmayan Hayvan Çiz, testleri uygulanır. Çocuğa yönerge verilir; "Senden buraya bir insan resmi çizmeni istiyorum. Bitirdiğinde seninle onun hakkında sohbet edeceğiz'' gibi... Sonrasında resim üzerine konuşulur.
Çizdiği insan;
Kim,
En çok sevdiği yeri,
En sevmediği yeri, soruları sorulur.
Daha sonrasında çocuğa ikinci bir yönerge verilir; "Senden aile resmi çizmeni istiyorum. Bitirdiğinde seninle onun hakkında sohbet edeceğiz'' denir. Çizim bittiğinde resim üzerine konuşulur. Çocuk çizdiği resmi kendi uygun gördüğü şekli ile açıklar, anlaşılmayan kısımlar "burada ne çizmek istedin" şeklinde çocuğa sorulur. Sonrasında gerekli görülürse, çocuktan var olmayan bir hayvan çizmesi istenir. Yönerge olarak, onu heyecanlandıran, merak uyandıran bir yaklaşımla; ''Senden var olmayan, hiç bilmediğimiz bir hayvan çizmeni istiyorum, herkesin bildiği gördüğü değil, senin hayal gücüne bırakıyorum. Bakalım nasıl bir hayvan çizeceksin" denir, sonrasında üzerine sohbet edilir. "Bu hayvan ne ile beslenir?" sorusu bu testin ana sorusudur. Cevap çocuğun dürtüleri ile ilgili bilgi verir.
💠
Özge Özkul: Çocuk resimlerinde en sık karşılaştığınız motifler veya semboller neler? Bu semboller çocukların psikolojik durumu hakkında ne gibi ipuçları verir?
Resimlerde bazı semboller çoğu zaman kendini tekrar eder, bu aslında en net anlatım ifadesi olarak analiz edilir. Barçağ'a en çok karşılaştığı motifleri sorduğumuzda, güneş ve ağaç cevaplarını aldık.
"Güneş ve ağaç çizimleri en sık karşıma çıkanlar oluyor. Ağaç genellikle kişinin kendisini simgeler diyebiliriz. Bazen de başka birini düşünerek çizilebilir. Çizildikten sonra sorulan soruların önemi ve çocuğun cevaplarıyla anlam kazanır. Mesela ağacın canlı ve meyvelerle olması olumlu bir mesaj içerir. Kurumuş, çürümüş, solmuş olması eksiklik, yetersizlik hissi olabilir. Bunlar net tanılar diyemeyiz, çocuktan çocuğa fark gösterir. Güneş için genellikle "anne" figürünü temsil ettiği söylenir. Örneğin, resimde gördüğünüz güneş, etrafa ışık saçıyor. Bu annenin çocuğa karşı olan ilgi ve alakası, çocuğun ondan aldığı sevgi ile bağlantılı açık bir iletişimdir, diyebiliriz. Güneş yoksa, anne ile bir sıkıntı düşünebiliriz ya da güneş var ama iki dağın arasında ya da köşede yarım bir güneş şeklinde bütün bir yuvarlak değil; bu durumda da anne ile bağlantıda sıkıntı olabilir. Ebeveyne bu durumu sorabiliriz; son zamanlarda sizinle arası nasıl, sıkıntı yaşadı mı, gibi... Yaş ilerledikçe ve cinsel gelişim de fark edilmeye başlandıkça çizimlerde daha kadınsı ve erkeksi figürler ortaya çıkmaya başlıyor ve bu gelişim seyrini gözler önüne seriyor. Şu ana kadar benim ilgimi çeken, aile çiz testinde aile sıralamasını yapmaları... Bu durum direkt olarak aile içindeki yakınlık ipuçlarını veriyor ve yanılma payı çok az oluyor. Çizilen resimde, kendisine en yakın çizdiği kişi ya da ailede olmasına rağmen çizilmeyen kişi, aile içindeki çocuğun kendini gördüğü yerin ve duygusal yakınlığın ipuçlarını veriyor. Tekrar etmekte fayda görüyorum; bunlar çocuktan çocuğa değişebilir. Tek bir resimden analiz yapılmamalı. Eğer öyle bir durum varsa resim hakkında çocuğa soru sorulmadan yoruma gidilmemeli çünkü bazen "vakit yetmedi, unuttum" diyebilir ya da çocuğa sarı renk vermediniz, güneş sarı olur, ondan çizmedim diyebilir."
💠
Özge Özkul: Peki aileler, çocuklarının çizimlerinde endişe verici bir durum olduğunu nasıl anlayabilir? Böyle bir durumda ne yapmalılar?
Açıkçası bu durum için analiz bilgisi olması gerekiyor. Bazen yapılan resimlerin ciddi bir anlamı olmayabiliyor. Özellikle çocuğun gelişim evresini iyi takip etmeleri gerekiyor ve çizime olan yatkınlığını gözlemlemeleri gerekiyor. Resim yapmayı sevmeyen bir çocuğun çizdiği şeyler hızlı hızlı, oldu bitti şeklinde de olabilir. Bu hatayı ben de yapmıştım; eğitimi aldığım ilk an, kızımın resimlerine bakıp, kendimi gereksiz yere evhama kaptırmıştım. Analiz konusunda bilgisi olmayan ebeveynlere, özellikle sürekli aynı çizdiği bir resim var mı diye gözlem yapmasını tavsiye edebilirim. Tekrar varsa, orada anlatmak istediği bir şey olabilir. Bir sorun olduğunu düşünüyorlarsa, uzmandan yardım almaları gerekir, bazen olaylar bizim gördüğümüz şekilde olmayabilir.
