Deprem anında ortaya çıkan ışıklar
Ülkemizde ve dünyanın farklı bölgelerinde gerçekleşen büyük şiddetli depremler esnasında kimi zaman kaynağı belirlenemeyen ışıklar ortaya çıkar. Ülkemizi yasa boğan Kahramanmaraş depreminde de deprem ışıklarının ortaya çıktığı belirtildi. Peki, deprem ışıklarının kaynağı nedir?
DEPREM IŞIKLARI NEDİR?
🔸 Deprem dalgalarının geçiş anı sırasında, depremin merkez alanına yakın bölgelerinde ortaya çıkar.
🔸 Deprem ışıkları, genellikle S dalgalarının geçişiyle eş zamanlı olarak görülür ve insanların ilgisini çekerek büyük bir merak oluşturur. Peki, bu ışıklar nasıl oluşur?
S dalgaları nedir?
↪ Deprem kayıt cihazlarına ikincil ulaşan dalgalardır.
↪ Hızları 1 km/s ile 6,4 km/s arsında değişiklik gösterir.
↪ Yalnızca katı kütlelerde hareket eden, enine oluşum gösteren dalgalardır.
🔸 Depremde oluşan ışıklar, ortaya çıktıkları zamana göre iki farklı şekilde gruplanabilir:
↪ Birinci tür, yaygın olarak depremden birkaç saniye ya da bir - iki hafta önce oluşan, depremin gerçekleştiği yere yakın alanlarda gözlemlenen deprem ışıklarıdır.
↪ İkinci tür ise deprem dalgalarının geçişi esnasında, depremin merkezinde oluşan veya S dalgalarının geçişi sırasında depremin merkezinden uzaklarda görülen ışıklardır.
Fay nedir, Türkiye'deki fay hattı türleri
DEPREM IŞIKLARI NASIL OLUŞUR?
🔸 Özellikle şiddeti büyük olan depremlerde bu ışıkların görülme ihtimali daha yüksektir. Bundan dolayı artçı depremlerde pek rastlanmaz.
🔸 Yer kabuğundaki levhaların gerilme ve sürtünmesiyle deprem dalgaları oluşur. Deprem ışıkları, bu dalgaların oluşum aşamasında gerçekleşir.
🔸 Kayaçlarda biriken gerilim, bu kayaçları oluşturan minerallerdeki eksi yüklü oksijen atomu çiftlerinin ayrılmasına, sonrasında serbest oksijen iyonlarının, kayaçlardaki çatlakların içinden elektrik akımı olarak yeryüzüne çıkmasına sebebiyet verir.
🔸 Yeryüzüne çıkan yüklü atomlar bir araya gelir, hava moleküllerini iyonize eder. Bu da yeryüzünde ışık demeti olarak görülür.
🔸 Tüm depremler, yeryüzünde ışık oluşumuna sebebiyet vermez. Tüm depremlerin %5'lik kısmında ışık ortaya çıkar.
🔸 Deprem ışıkları yeryüzüne yakın alanlarda mavi ve tonlarında alevler, ışık demetleri ve 200 m yüksekliğe ulaşabilen yıldırımlar biçiminde görülür. Bu ışıklar, çok kısa zamanda kaybolur. Depremin merkezinden 160 km uzaklıktan dahi görülebildiğine şahit olunmuştur.
❗ Ülkemizde yaşanan ve büyük kayıplara sebebiyet veren 17 Ağustos 1999 depreminde de birçok kişi gökyüzünde farklı ışıklar gördüğünü belirtmiştir.
🔸 Deprem Araştırma Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Ali Pınar'ın geçmişte yaptığı bir açıklamada deprem ışıklarının oluşumunu sismik enerjinin ısıya dönüşme olayı olarak tanımlamıştır.
🔸 Fay üzerinde birikim gösteren sismik enerjinin yüzde doksanı ısı aracılığıyla ortaya çıkar. Fay hareketiyle birlikte oldukça büyük bir ısı oluşur. Yalnızca geri kalan % 10'luk kısım sismik enerjiye dönüşerek dışarı çıkar.
SİSMİK ENERJİ NEDİR?
🔸 Yer altında meydana gelen depremler veya patlamalar anında oldukça büyük miktarda enerji oluşur. Oluşan enerjinin bir bölümü, faylanma aracılığıyla kayaçların deformasyonu için kullanılır.
🔸 Enerjinin arta kalan bölümü ise bulunduğu ortamın niteliklerine göre yer altında elastik dalgalar oluşturarak yayılım göstermeye devam eder.
SİSMİK DALGA NEDİR?
🔸 Yer kabuğunda ani oluşan enerji boşaltımı sırasındaki dalgalanmalara sismik dalga denir. Sismik dalgalar, depremi oluşturan kırılmalar nedeniyle kaynaktan uzaklaşırak tüm alana farklı türlerde yayılım gösterir.
🔸 Cisim ve yüzey dalgaları deprem sırasında oluşan iki dalga türüdür. Cisim dalgaları, sismik ölçümlerde ilk görülen dalgalardır. Yer altında yüzeye göre daha çabuk yayılım gösterirler. Yüzey dalgaları ise yüzeyde parelel olarak yayılırlar.
🔸 Deprem uzmanları tarafından bugüne dek yapılan bilgilendirmeler, biriken enerjinin tümünün sismik dalgalanmalara dönüşüp çeşitli tepkimeler oluşturmadığı (ışık vs.) durumlarda, depremin şiddetinin ölçülen büyüklüğün on katı şiddetinde olabileceği yönündedir.
🔸 Fayın harekete geçip deprem ürettiği anda, fay bölgesinde yer alan kayaların içindeki minerallerin gerilmesiyle kayaların elektriksel özelliklerinde değişim olduğu için bir ışıma meydana gelir. Nasıl ki bulutlardaki elektrik yükünden dolayı şimşek çakıyorsa bu da benzer bir durumdur.
FAY NEDİR?
🔸 Yer kabuğunu meydana getiren levhaların hareket etmeleriyle ortaya çıkan gerilme ve sıkışmalar, yerkürenin bazı bölgelerinde uzun yıllar enerji biriktirir. Bölgede biriken enerjiler, kimi zaman deprem olarak ortaya çıkar. Yerkürenin hareketli kesitleri fay olarak adlandırılır.
🔸 Birbirlerinin hareket etmesini engelleyen levhalar birbirine sürtünür. Devasa kayaların arasındaki "fay" adı verilen güçsüz alanlarda zorlanma sonucu gerilim enerjisi oluşur. Bu zorlantının sonrasında faylarda büyük şiddetli kırılma ve hareketlenme oluşur. Bu durum deprem olarak adlandırılır.
Şehir kurmak inşaat meselesi değildir
