İmgelerin gücü: Koku duyusu
Koku, tüm canlıların farkında olmadan hayatının merkezine aldığı güçlü bir çağrışım aracıdır. İnsanoğlunun hayatta var olduğunu ilk hissettiren duyudur. Belleğimizin sınıflandırma yapmasında, hatıralarımızın kolayca geri çağrılmasında ve birçok tedavide etkili olan koku duyusunu daha da yakından tanımaya ne dersiniz?
Koku ve bellek (Epizot)
💠 İnsanda bulunan duyulardan işleyişi en farklı ve en eski olanı 'koku alma' duyusudur. Nedeni, diğer duyularımızdan daha hızlı işlenmesinden kaynaklanır. Limbik sistemden direkt zihnimize düşen anılarımızı hatırladığımızda verdiğimiz tepkiler bu yüzden daha samimi ve gerçektir.
Epizot nedir?
Herhangi bir olayda birbirinden bağımsız olarak yazılmış bölümlere veya dilimlere verilen isimdir.
Limbik sistem nedir?
Limbik sistem beynimizde duygusal ve davranışsal cevaplarla bağlantılı olan kısımdır. Özellikle beslenme, çocuk bakımı, savaşma vb. gibi temel davranışlarda etkili bir unsurdur. Hormonal ve otonomik sisteme etki eder. Limbik sistem beynin derininde, beyin kabuğunun altında ve beyin sapının üzerindedir.
💠 Bir canlı günde ortalama 18.000 ile 23.000 arası nefes alır. Her nefes aldığında türlü koku kaynaklarından moleküller, koku alma sistemine gider. Dolayısıyla nefes almak koklamakla aynı kabul edilir.
💠 Kokuların etkilerinin gözlemlendiği önemli değişkenlerden biri de bellektir. Bilgileri bellekten geri getirme aracı olarak kullanılabilmesi, kokunun en önemli özelliği sayılır. Özellikle otobiyografik bellekte hatırlatıcı ipuçları olarak kokular kullanılabilir.
Otobiyografik bellek nedir?
Kişinin kendi geçmiş yaşantılarıyla ilgili belleğe verilen isimdir.
💠 Duygusal olaylardan oluşan otobiyografik anılar, duygusal içeriği olmayan olaylardan daha canlı olarak hatırlanır. Koku duyusu ile kodlanması da bilgiyi daha kalıcı kılar.
💠 Koku kişinin, anılarını hatırlama yeteneğini artırır ve anıları daha canlı hâle getirir. Koku ile kodlanmış anıların, diğer tüm bellek ipuçlarının bozulmasına rağmen geri çağrılması mümkündür. Böylece, otobiyografik hatıraların etkisi koku bileşenleri ile diğer duyuların etkisinden daha uzun süre kalıcı olmasını sağlar.
💠 Diğer duyularımız koku alma duyusunun yanında gölgede kalır. Mesela; görme duyusu, insan gözündeki dört ışık duyargası ile mümkün hale gelir. Buradaki alıcı işlevi gören hücreler, ışığı beynin anlayacağı dilden elektrokimyasal sinyallere dönüştürür. Dokunma duyusu ise en az dört tür basınç ve ayrıca sıcak, soğuk ve acıyı algılayan çeşitli alıcılar aracılığıyla meydana gelir.
💠 Koku duyusunun diğer duyulardan farklı olmasındaki en önemli etmen, insanoğlunda koku almayı sağlayan binden fazla alıcının olmasıdır. Bunlar yaşadığımız süreçte yenilenir ve alışkın olduğumuz kokulara göre değişir. Bu karmaşık yapı çok sayıda farklı kokuyu birbirinden ayırmamızı da sağlar.
Işık duyargası nedir?
Canlıların duyu alma organına verilen isimdir.
💠 En eskicil duyularımızdan olan koku, hakkında en az konuştuğumuz ve en az bilgiye sahip olduğumuz duyumuzdur. Bundan ötürüdür ki fark ettiğimiz kokuların hepsi için bir isim bulamayız. Devamlı başka bir nesneye benzeterek tarif etmeye çalışırız.
💠 Örneğin, bir şeyin nasıl göründüğünü, duyulduğunu ya da nasıl bir dokusu olduğunu iyi tarif edebiliriz. Fakat iş kokuya geldiğinde hiçbir zaman net bir şekilde ifadede bulunamayız. "Ne kokuyor?" sorusu yerine "ne gibi kokuyor?" sorusunu sorarız.
