Arama
Klasik mantık nedir? Klasik mantığa dair okuma listesi...
Mantık, sadece bir bilim dalının adı olarak değil, günlük hayattaki akıl yürütmelerimizle ilgili olarak da kullanılabilen bir kavramdır. Mantıklı düşünüş, mantıklı görüş gibi deyimlerde geçen mantık kelimesini, bir bilimin adı olarak kullanılan mantık kelimesinden ayrı düşünmek gerekir. Peki Aristoteles ile başlayıp günümüze kadar işlenerek gelmiş olan klasik mantık, tam olarak nedir? Klasik mantık ve mantık alanında okuyabileceğiniz kitap önerileri ile klasik mantığa dair bilgileri derledik.
Klasik mantık, mantık çalışmalarını sistematikleştiren Aristoteles'in kurduğu, akıl ilkeleri temelinde oluşturulmuş kıyasa dayalı iki değerli (doğru/yanlış) mantık disiplindir. Klasik mantık (Aristoteles ile başlayıp günümüze kadar işlenerek gelmiş olan) modern mantığın hazırlayıcısı niteliğindedir. Klasik mantık ile modern mantık arasındaki fark, kullandıkları sembolik dilden kaynaklanır. Bu bakımdan da aralarında bir karşıtlığın olduğu söylenemez. Hatta tam aksine, günlük konuşma dili ile olan yakın ilişkisi dolayısıyla klasik mantık ile modern mantık birbirini ancak tamamlar.
Klasik mantık, doğru düşünme ve akıl yürütme yöntemlerinden tümdengelim yöntemine dayanır. Buna göre önce kavram oluşturulur, sonra önerme kurulur ve son olarak çıkarım yapılır.
Önermeler (proposition), yargılarımızı dile getiren cümlelerdir. Her önermenin bir cümle olmasına karşılık, her cümle (sentence) bir önerme değildir. Her önermenin bir yargı dile getirmesine karşılık her yargı (judgement) da bir önerme olmayabilir. Mesela "kaleminizi alın!, hava güneşli mi?" gibi ifadeler birer cümledir. Fakat bu gibi (emir, soru, dilek vs. bildiren) cümleler bir önerme değildir. Çünkü önermeler, bir yargı dile getirirler.
Bir ifadenin bir önerme sayılabilmesi için, özne, yüklem ile bu iki terimi birbirine bağlayan bir bağlaç olması gerekir. Bu durumda, iyi!, güzel! gibi ifadeler bir yargı dile getirmekle birlikte önerme sayılmazlar. Bir yargının önerme sayılabilmesi için doğruluk değeri taşıması gerekir. Doğruluk değeri ise, bir özne ve bir yüklem arasında ilişki kurmak suretiyle bir yargıyı dile getiren cümleler için söz konusu olabilir. Yani kısaca, bir önerme, doğru veya yanlış değeri alabilen cümledir. Bu özellikleri dolayısıyla da mantığın konusunu oluştururlar.
Klasik mantık açısından önermeler dörde ayrılırlar: tümel olumlu, tümel olumsuz, tikel olumlu ve tikel olumsuz. Yüklem, öznenin tamamına ilişkin bilgi veriyorsa tümel, bir kısmına ilişkin bilgi veriyorsa tikeldir. "Bütün A'lar B'dir" ve "Hiçbir A, B değildir" gibi önermeler tümeldir; ama "Bazı A'lar B'dir" ve "Bazı A'lar B değildir" gibi önermeler ise tikeldir. Dikkat edilirse tümellik ve tikellik hem olumlu hem de olumsuz olma özelliği taşıyabilirler.
Mantık açısından bakıldığında çıkarım, verilen bir veya birden çok önermeden bir veya daha çok yeni önerme elde etmektir. Bu işlemin doğruluğu, mantık kurallarına uygun olarak gerçekleştirilmesiyle sağlanır. Klasik mantık açısından çıkarımlar iki gurup altında toplanırlar: Doğrudan çıkarım ve dolaylı çıkarım. Doğrudan çıkarım, tek bir önermeye dayanarak yapılan çıkarımdır. Dolaylı çıkarımda ise birden çok önerme söz konusudur.
Dolaylı çıkarımda eğer iki önermeden bir sonuç elde edilmesi söz konusuysa, kıyas; ikiden çok önerme söz konusuysa, zincirleme kıyastır.