"Uykunuza saygı duyun ki günlük hayatınız başarılı geçsin"

Betül Sav: REM uykusu ve NREM uykusu nedir?

Prof. Dr. Zerrin Pelin:

Rem uykusu, uykunun rüya dönemi ve yaklaşık uykunun %20'sini oluşturan bir dönemdir. Hafızamızın yeniden organize edildiği, kalıcı hafızaya bilgilerimizi aktardığımız, günlük öğrendiğimiz bilgiyi eski bilgilerimizle bir araya getirip kullanabileceğimiz kısmını kalıcı hafızaya attığımız, çöp olanları dışarı bıraktığımız oldukça kıymetli bir uyku dönemidir. Ayrıca psikolojik olarak da kendimizi rahatlattığımız, kendi içimizde hesaplaştığımız bir uyku dönemidir. Psikiyatride bireysel olarak iyi irdelenirse kişinin özelliklerini de ortaya konulabileceği bir dönemdir.

Rüya dışı dönem ise; daha çok vücutsal fonksiyonların yapıldığı, vücutsal fonksiyonların düzenli işleyebilmesi için gerekli bir uyku dönemidir. Hücre yapı taşlarının onarılması, yeni hücre yapımı, çöp hücrelerin yani ölmüş hücrelerin dışarıya atılması, hormonel organizasyonumuzun belirlenmesi, çocuklarda büyüme hormonunun salgılanması, bağışıklık sistemimizin organize edilmesi rüya dışı uykuda gerçekleşiyor. Dolayısıyla her bir uyku döneminin kendine göre ertesi gün için yapması gereken görevleri var. Baktığımız zaman uyku, çok sakin bir dönemmiş gibi gözüküyor; yatıyoruz, uyuyoruz, faaliyetsiz bir yerde beyin tamamen durmuş gibi düşünüyoruz. Uykunun non-rem döneminde beyin biraz daha sakin bir şekilde daha az kanlanıyor, daha yavaş çalışıyor. Biraz kendini dinlendiriyor. Ama uykunun rüya dönemi en az uyanıklık kadar beyin aktif çalışıyor. Beynin kanlanmasına baktığımız zaman uyanıklıkla rüya dönemi birbirine çok benziyor.

Betül Sav: Narkolepsi nedir ve psikolojik midir? Narkolepsi ilerlerse ne olur?

Prof. Dr. Zerrin Pelin:

Napkolepsi, nörolojik bir beyin hastalığı. Birçok belirti ile kendisini gösterebilir. Olmazsa olmaz dediğimiz belirtisi; gündüz aşırı uykululuk. Napkolepsi hastaları, gündüz aktif koşullarda bile uykuya dalabilecek pozisyonda olan insanlardır. Bu gündüz uyku atakları dediğimiz süreçle kendisini gösteriyor. Narkoleptiklerdeki gündüz uyku atakları dinlendirici özelliktedir. Yani şurada bir Narkolepsi hastası olarak 5 dakika uyuyayım, 5 dakika sonra uyandığımda dinlenmiş olarak uyanırım ve bu beni bir iki saat idare edebilir fakat sonra bir iki saat sonra tekrar uyku atağım gelir.

İki tip Narkolepsi vardır:

↪ Tip 1 Narkolepside; gündüz aşırı uykululuğa ek olarak katapileksi adını verdiğimiz özellikle duygusal uyaranlarla, özellikle gülme, heyecanlanma ile ani bir şaşırtıcı olayla ortaya çıkan kas boşalmaları ortaya çıkar. Kişi düşebilir, yere düşebilir ya da bir yere tutunacak kadar vakti vardır ama kaslarda tam bir felç hali ortaya çıkar. Çenesi öne doğru gelir. Konuşması hafif peltekleşir ama şuur kaybı yoktur. Biz buna katapileksi diyoruz. Bununla beraber gece bölünen uyku, uykuya dalarken ortaya çıkan halisülasyonlar, uykuda ortaya çıkan karabasanlar; Tip1 Narkolepside kombinasyon olarak gördüğümüz belirtiler.

↪ Tip2 Narkolepside ise katapileksi yoktur fakat gündüz aşırı uykululukla beraber uyku ile ilişkili halüsülasyonlar ya da karabasanlar bu hastalarda olabilir. Çok sık görülen bir hastalık değildir. Yüz binde beş oranında gözükür ama özellikle 20-30 yaş profilinde birisi de ve 15-30 yaş profilinde birindeki de gündüz uyku atakları ile geliyorsa mutlaka düşünülmesi gereken hastalıklardan bir tanesidir Narkolepsi.

Betül Sav: Uyku Apnesi nedir?

Prof. Dr. Zerrin Pelin:

Uyku Apnesi, çoğunlukla horlama ile beraber, çok gürültülü horlama ile nadiren horlama olmaksızın da ortaya çıkabilen, gece uykuda nefes durması ya da solunumun azalması, bununla beraber oksijenin düşmesi ve sık uyanıklarla gelen bir hastalık grubudur. Bu kişilerde gece uyku çok sık bölündüğü için sabahleyin aşırı yorgun, dayak yemiş gibi uyanma hali olur. Gece de kaliteli bir uyku söz konusu olmadığından gün içerisinde sürekli bir uyku ihtiyacı hasıl olur. Bu Narkoleptiklerdeki uyku atakları gibi değildir. Uyku Apnelilerde daha çok sakin ortamlarda, yemek sonrasında, televizyon seyrederken ya da araç kullanırken ortaya çıkan bir uyku hali vardır. Aktif koşullarda bu kişiler uykuya dalmazlar. Ama sakin kaldıkları her koşulda uykuya dalabilirler. Bu hastalarda gece sık tuvalete gitme, gece terleme, sabah ağız kuruluğu, sabah baş ağrısı olabilir. Gece sürekli uyanmalara bağlı yüksek tansiyon sık görüyoruz. Derin uykunun olmamasından kaynaklanan insülin direnci ve arkasından diyabete geçişi de bu hastalarda görebiliyoruz. Kilo artışını sıklıkla görebiliyoruz. Kocaman bir hastalık grubu aslında. Sadece horlama olarak gördüğümüz ama beraberinde sabah yorgun uyanma, varsa ciddi bir hastalığın belirtisi olabilecek, kalp, böbrek, beyin, damarlar, bütün organ sistemlerini etkileyebilecek bir hastalık uyku apnesi sendromu.

Betül Sav: Uyku Apnesi kimlerde görülür?

Prof. Dr. Zerrin Pelin:

Genellikle anatomik olarak üst soluk yolu dar olan insanlarda nefesin durması ya da azalması daha belirgin olabiliyor. Bu da çene yapısı daha geride ve küçük olan insanlarda üst soluk yolu daha dar olur. Bunun üzerine kilo eklenirse üst soluk yolunun açık kalması biraz daha zor oluyor ya da çene çok ileri düzeyde küçükse çocuk yaşta bile bu nefes durmalarını görebiliyoruz. Çocuk yaşta geniz ati, bademcikler de üst soluk yolunu daraltabiliyor. Bu yaş grubunda uyku apnesi görülebiliyor ama yetişkinlerde daha çok çene yapısı oturduğu için çenesi geride olan ve üst soluk yolu dar olan kişilerde görüyoruz. Erkeklerde kadınlara göre biraz daha sık görülüyor. Ancak kadınlar, menopozdan sonra kadınlarda erkek tipi yağlanma dediğimiz çene altı yağlanma ve göbek çevresi yağlanma erkeklerle eş duruma geliyor. Dolayısıyla menopoz sonrası kadınlarda da horlama ve uykuda nefes durmaları görüyoruz. Artık gençlerde de çok sık görmeye başladık. Eskiden 20-30 yaş grubu hastalarımız çok olmazdı ama bu sağlıksız yiyecek tüketimi kiloların erken yaşta kişilere eklenmesi gençlerde de "uyku apnesi" sendromunun belirlemesine yol açtı.

Betül Sav: Uyku felci (Karabasan) nasıl oluyor?

Prof. Dr. Zerrin Pelin:

Bizim rüya uykumuzda uykunun iki dönemi vardır. Rüya uykumuz ve rüya dışı uyku adını verdiğimiz NonRem adı verilen bir uyku dönemi var. Rüya uykuları sırasında kaslarımız felç olur. Hiç hareket edemeyiz. Bu da rüyalar sırasında gördüğümüz şeyleri aksiyon haline getirmemizi engeller.

Karabasan; beynin rüya uykusundan uyanıklığa geçtiği fakat vücudun rüya uykusunun felcinde kaldığı bir durum. Yani beyin uyanıyor ama kaslar rüya uykusunda felçli kalıyor. Bu nedenle kişi şöyle hissediyor; bağırmaya çalışıyor, bağıramıyor. Hareket etmeye çalışıyor, hareket demiyor. Birisi bana dokunsa da bu işkence bitsin, diye düşünüyor. Dışarıdan gelen bir ses ya da dokunsal uyarı ile bu sonlanıyor ya da kişi kendisini çok alarme ettiği için rüya uykusu sonlanıyor sonrasında bu karabasan süreci de bitiyor. Bu normal insanlarda da çok yorgun olduğunda, psikolojik olarak ağır stresler içerisinde bulunduğunda nadiren ortaya çıkabilen bir şey. Bu durum seyrek olduğunda çok dikkate aldığımız bir şey değildir. Fakat bu durum sık olmaya başladığında kişinin uykuya gitmesini engelleyecek bir süreç haline gelebiliyor. Kişi Karabasan yaşayacak diye uyumak ya da yatağa gitmek istemiyor. Dolayısıyla bu kişiler, mutlaka tedavi edilmesi gerekiyor.