ARAŞTIRMA KAPSAMI
- Araştırmada TBMM'nin internet sitesindeki veriler kullanıldı.
- Esas olarak bakanların seçildiği iller dikkate alındı, bakanların memleketlerine bakılmadı. Örneğin, Aydınlı bir vekil İstanbul'dan aday olup milletvekili seçilmiş ve İçişleri Bakanlığı makamına gelmişse İstanbul bir adet İçişleri Bakanlığı çıkarmıştır şeklinde kabul edildi.
- Araştırmada hangi şehrin hangi bakanlıktan kaç 'defa' çıkardığına bakıldı. Yani, İsmet İnönü 10 defa başbakan olup hükümet kurma yetkisine sahip olduğu için Malatya da 10 kere başbakan çıkarmış olarak sayıldı.
- 1923'ten 2018'e 95 yıllık süreçte 50'nin üzerinde bakanlık olduğu görüldü. Araştırmanın sonunda bakanlıkların sayısı 28'e düşürüldü. Bu azaltma işlemi yapılırken de bakanlıkların tarihçelerinden yararlanıldı. Örneğin geçmişte Bayındırlık Bakanlığı ile İmar İskân Bakanlığı iki ayrı bakanlıktı. Sonra Bayındırlık ve İskân Bakanlığı adıyla birleştiler. Bu bakanlığın adı daha sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı oldu. Araştırmada Bayındırlık, İmar İskân, Bayındırlık ve İmar İskân bakanlıklarından elde edilen veriler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kategorisinde, tarihsel gelişimine uygun olarak toplandı.
- Araştırma yapılırken sadece halkın oyuyla kabinede yer almış bakanlar dikkate alındı. Dışardan atamalarla kabineye giren ve temsil özelliği bulunmayan bakanlar araştırma dışı tutuldu.
- 65 hükümetten 3'ü bu araştırmaya dâhil edilmedi. Bunlar, 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin ardından Cemal Gürsel başkanlığında kurulan, partiler üstü, teknokrat 24. ve 25. hükümetler ve 12 Eylül 1980 darbesinin ardından ülkeyi üç yıldan fazla yönetmiş olan, herhangi seçilmiş bir vekilin yer almadığı 44. Bülend Ulusu hükümeti.
- Buna karşın 12 Mart 1971 muhtırasının ardından Nihat Erim'in kurduğu 33 ve 34. hükümetler, Ferit Melen'in kurduğu 35. hükümet, Naim Talu'nun kurduğu 36. hükümet ile Sadi Irmak'ın kurduğu 38. hükümet, içinde atanmış birçok bakan barındırmasına karşın seçilmiş vekillere de yer verildiği için araştırmaya dâhil edildi.
- Başbakan yardımcıları aynı zamanda devlet bakanı ya da Dışişleri Bakanı oldukları için toplam kabine üyesi sayısı hesaplanırken yardımcılar bir kez daha sayılmadı ve 1618 bakanlar kurulu üyesi olduğu görüldü. 1618 ismin 388'i ise devlet bakanı.
İSTANBUL, İZMİR VE ANKARA REKABETİ CUMHURİYET TARİHİ BOYUNCA NASIL DEĞİŞTİ?
Bugünden bakıldığında üç büyükler olarak nitelendirilen İstanbul, İzmir ve Ankara'nın yürütmedeki baskınlığı şaşırtıcı gelmeyecektir. Ama cumhuriyet tarihi boyunca bu hep böyle değildi.
1923-1950 arasında en çok bakanlık elde eden il İzmir. 49 kere bakan çıkarmış. İzmir'i 28 kez bakan çıkaran İstanbul takip ediyor. Ankara ise 27 yılda sadece 4 bakan ile hükümetlerde temsil edilmiş. Öyle ki o yıllarda Adana, Çankırı, Diyarbakır, Manisa, Sivas gibi iller Ankara'dan daha fazla bakan çıkarmış iller.
1960'a gelindiğinde tabloda bir değişiklik yok. İzmir 64 bakanlık ile liderliğini sürdürüyor. İstanbul 45 bakanlık ile ikinci. Ankara ise 10 yılda 8 bakanlık daha elde ederek toplam bakanlık sayısını 12'e çıkarmış.
1980'de ise, hükümetlerde 85 kez bakanlık elde eden İstanbul liderliği İzmir'den alıyor. İzmir ise 81. bakanlığına ulaşarak ikinci oluyor. 1960'tan sonra Ankara'nın yıldızı parlıyor ve 1980'e gelindiğinde toplam bakanlık sayısını 40'a yükseltiyor.
2002'de İstanbul liderlikteki farkı artırıyor, 166. bakanlığına ulaşıyor. İzmir ise 122 bakanlık ile İstanbul'u takip ediyor. Ankara ise bakanlık sayısını 55'e yükseltiyor. 2018 itibarıyla son durum ise şöyle: İstanbul 202, İzmir 130 ve Ankara ise 94 kez bakan çıkarmış.
EN ÇOK BAKANLIK ÇIKARAN 10 İL
Üç büyükler İstanbul, İzmir ve Ankara dışında 95 yılda hangi iller öne çıkıyor? 40'tan fazla bakanlık elde eden illeri sıraladığımız zaman tablo ortaya çıkıyor: Bursa (56), Adana (52), Konya (49), Aydın (47), Manisa (46), Gaziantep (44), Trabzon (42).
6 İL'DEN HİÇ BAKAN ÇIKMADI
Cumhuriyet tarihi boyunca hiç bakan çıkarmamış yedi il var. Bunlar Adımayan, Hakkari, Tunceli, Kilis, Karabük, Iğdır ve Ardahan. Iğdır ve Ardahan 1992; Kilis ile Karabük'ün 1995'te il oldukları düşünülürse bu sonuçları çok da tuhaf karşılamamak gerek. Ama Adıyaman, Tunceli ve Hakkari'nin 95 yıl boyunca bakan çıkaramamaları siyasi tarihimiz açısından şaşırtıcı bir bilgi.
EN AZ BAKANLIK ÇIKARAN İLLER
Muş 1, Kırşehir 2, Bilecik, Uşak, Siirt, Nevşehir 3'er kez, Kırklareli ise 4 defa bakan çıkararak cumhuriyet tarihi boyunca en az bakana sahip iller olarak öne çıkıyor.
BAŞBAKANLAR İSTANBUL'DAN YARDIMCILARI ANKARA'DAN
Araştırma sonucunda Türkiye'de en fazla başbakan çıkaran ilin İstanbul olduğu görülüyor. İstanbul cumhuriyet tarihi boyunca 18 kez başbakan çıkarıyor. Recep Tayyip Erdoğan, Turgut Özal, Tansu Çiller, Bülent Ecevit, Adnan Menderes, Ali Fethi Okyar, Recep Peker, Refik Saydam İstanbul milletvekili olarak parlamentoya girdiklerinde hükümeti kurma görevlerini yerine getiren başbakanlar.
Başbakan yardımcılığı konusundaysa Ankara öne çıkıyor. Bugüne kadar Ankara 13 defa başbakan yardımcısı çıkaran ilimiz ve bu alanda ilk sırada. İkinci ise 11 defa başbakan yardımcı çıkaran İstanbul. Dolayısıyla eldeki veriler ışığında Türkiye'yi İstanbul yönetiyor, Ankara da yardımcı oluyor demek mümkün.
95 YILDA, KIYASIYA İSTANBUL-İZMİR REKABETİ
95 yıllık parlamenter sistemin en çok bakan çıkaran iki ili İstanbul (202) ve İzmir (130) arasında bazı bakanlıklarda hakikaten esaslı bir rekabet söz konusu. Örneğin Dışişleri Bakanlığı… 1923-1950 arasında İzmir'in (9) İstanbul (2) karşısında bir ağırlığı var. 1950'den sonra ise İstanbul aradaki makası kapatıyor. 1980'e gelindiğinde İzmir 9 kez, İstanbul ise 7 defa bakan çıkarmış durumda. Fakat buna rağmen İzmir liderliği bırakmıyor. 2018 itibarıyla durum şöyle: İzmir 11, İstanbul 10 defa bakan çıkardı.
Keza Milli Eğitim Bakanlığı'nda da benzer bir durum söz konusu. 1980'e kadar İzmir'den 10, İstanbul'dan ise 4 defa bakan çıkarken, 2018'e gelindiğinde iki il arasındaki durumun 10'ar kez ile eşitlendiği görülüyor.
Bunların haricinde, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nda İstanbul 9 defa, İzmir ise 7 defa kabine üyesi verirken Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'nda da 6'ya 5 şeklinde İzmir üstünlüğü bulunuyor. Önemli bakanlıklardan bir diğeri olan Kültür ve Turizm'de ise İstanbul'un İzmir'e bir nebze üstünlük kurduğu yorumu yapılabilir. İstanbul 11 defa Kültür ve Turizm Bakanı çıkarırken onu takip eden İzmir'den 7 bakan çıkmış durumda.
SAĞLIK İSTANBUL'A EMANET
Sağlık Bakanlığı'nda 1950'ye kadar İstanbul ve Aydın söz sahibi. İki il de 7'şer kere bakan çıkararak başa baş giden bir rekabet içerisinde. Ama 1950'den sonra İstanbul lehine makas açılıyor. 2018 itibarıyla Sağlık Bakanlığı'nda 15 defa bakanlık çıkaran İstanbul'un ezici bir üstünlüğü var. Aydın cumhuriyetin ilk yıllarında Sağlık Bakanlığı'nda söz sahibi olsa da bunu sürdüremiyor. Son yılların gözdesi ise Erzurum oluyor. Erzurum özellikle 2002'den sonra atağa kalkıyor. 7 defa Sağlık Bakanı çıkararak Aydın ile ikinciliği paylaşıyor.
İÇİŞLERİ AYDIN'DAN SORULUR
Her kabinede ilk bakılan bakanlıklardan biridir İçişleri Bakanlığı. Bu bakanlıkta liderlik ise üç büyüklere ait değil. İlginç bir şekilde Aydın öne çıkıyor. 1923'ten 2018'e kadar Aydın 10 defa İçişleri Bakanı çıkarmış. Aslında cumhuriyetin ilk yıllarında Aydın'ın bu bakanlık bazında esamesi okunmuyor, 1950'den sonra Aydın, bakan çıkarmaya başlıyor. 1950-2002 arasında 10 kez bakan çıkarıyor. 2002'den sonra bir duraklama olsa da İçişleri Bakanlığı'nda hâlâ lider. Aydın'ı 7 kez İçişleri Bakanı çıkaran İstanbul ile 6 defa bakan çıkaran Kütahya takip ediyor.
ADALETTE İZMİR VE ANKARA YARIŞI
İzmir, 1923-1950 arasında 9 kere Adalet Bakanı çıkararak cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren bu bakanlığa adeta damgasını vuruyor ve liderliği ele geçiriyor. Birinciliğini de 2018'e kadar sürdürüyor. İzmir, 1950'den 1980'e kadar hiç Adalet Bakanı çıkaramazken, Ankara 5, Konya 4 defa bakan çıkararak İzmir'e ciddi rakip oluyor. 2002'ye gelindiğinde İzmir 10, Ankara ve Konya 7, Gümüşhane 5 kez bakan çıkarıyor. 2018'deyse İzmir 10 kez Adalet Bakanı çıkartan il olarak liderliğini koruyor. Ankara ise 9 kez bakan çıkaran il olarak ikinci durumda.
EKONOMİ VE MALİYE İZMİR'İN İŞİ
Ekonomi Bakanlığı'nda İzmir'in liderliği var. Ama rakipleri ne İstanbul ne Ankara. İzmir 6 defa Ekonomi Bakanlığı çıkarırken, güçlü rakipleri 4'er kez hükümetlerde temsil edilen Trabzon ve Balıkesir olmuş.
Maliye Bakanlığı'nda da benzer bir tablo var karşımızda. İzmir 9 defa bakan çıkartarak lider konumda. Rekabet ettiği il ise 8 kez Maliye Bakanı ile hükümetlerde temsil edilen Elazığ.
TÜRKİYE'Yİ ADANA VE İSTANBUL İNŞA EDİYOR
Eski adıyla Bayındırlık ve İskan Bakanlığı şimdiki adıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nda İstanbul öne çıkıyor. Ama Adana ile ciddi bir rekabeti var. Bu rekabet cumhuriyetin ilk yıllarına kadar uzanıyor. 1923-1950 arasında İstanbul 5, Adana 3 kez bakan çıkarmış. 1980'e gelindiğindeyse Adana 9 defa bakan çıkartarak rekabette öne geçiyor. 2002'ye kadar Adana'nın üstünlüğü sürüyor. Ama 2002'den sonra İstanbul atak yapıyor. Son durum şöyle: İstanbul 14 kez bakan çıkartarak lider. Adana ise 11 kez bakan çıkarmış il olarak ikinci durumda.
TARIM VE HAYVANCILIKTA ADRES MANİSA
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın odağında tarım var. Tarım politikalarının belirlenip uygulandığı bu bakanlıkta Manisa cumhuriyetin ilk yıllarında üstünlük kuruyor ve bunu 2018'e kadar sürdürüp bu bakanlıkta lider oluyor. 1923-1950 arasında 5 kez bakan çıkaran Manisa'nın rakibi, 1960'a gelindiğinde 4 kez hükümetlere tarım bakanı sokan Kütahya oluyor. 1980'de 5'er bakanlıkla durum eşitleniyor. 1980 sonrası İstanbul, 2002'den sonra da Diyarbakır rekabete katılıyor. Son duruma ise şöyle: Manisa 6, İstanbul 5, Kütahya ve Diyarbakır 4'e kez bakanlık çıkarmış durumdalar.
ORMANLAR AFYON VE ARTVİN'E EMANET
Orman Bakanlığı söz konusu olunca hiç tahmin edilmeyen iki ilin yarışı karşımıza çıkıyor: Artvin ve Afyon. İki il de 5'e kere Orman ve Su İşleri Bakanı çıkarmış. Artvin 2002'den öncenin gözdesi. Afyon ise 2002'den sonranın...
GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI'NIN LİDERİ SAMSUN
Gençlik ve Spor Bakanlığı'nda 6 kez bakanlıkla açık ara Samsun lider. Ama bu liderlik 2002'den sonra geliyor. 1923-2002 arasında Samsun'un hiç Gençlik Spor Bakanlığı yok. Lider de İzmir (3). Fakat 2002'den sonra Samsun atağa geçiyor ve 2018 itibariyle 6 kez bakanlık elde ederek lider oluyor.
SAVUNMAYI İSTANBUL VE BURSA KURUYOR
Cumhuriyetin ilk yıllarında Milli Savunma Bakanlığı'na ağırlığını koyan iki il var. Manisa ve Balıkesir. Manisa 6 kez, Balıkesir 5 kez bakan çıkararak sıkı bir rekabet içindeler. Fakat 1980'e gelindiğinde farklı bir rekabet çıkıyor karşımıza. İstanbul sıkı bir atakla 8 kez bakan çıkaran il olarak liderliği elde ediyor. Bursa da 6 defa bakanlık elde edip İstanbul'un karşısına dikiliyor. 2018 itibarıyla İstanbul 10, Bursa 7 kez bakan çıkararak savunma bize emanet der gibiler.
KADIN BAKANLARIN ORANI YÜZDE 2
Cumhuriyet tarihinin ilk kadın bakanı Türkan Akyol olarak bilinir. Fakat 33. hükümette Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı olarak görev alan Akyol, aslında seçilmiş değil, 12 Mart sonrası TBMM dışından atanmış bir isim. İlk seçilmiş kadın bakan ise 46. hükümette Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olarak görev alan İmren Aykut.
1923'ten 2018'e kabineye 40 kez kadın bakan girmiş. Bu 40 ismin 8'i seçilmiş değil, atanmış bakanlar. Devlet bakanlıkları, içişleri, dışişleri, aile bakanlığı başta olmak üzere birçok bakanlığı üstlenen kadın bakanların seçim bölgelerinde ise İstanbul'un üstünlüğü görülüyor. İstanbul'dan 12 defa kadın bakan seçilirken Nimet Baş altı yıl bakanlık yaparak en uzun süre bu görevdAntalya kadın olarak öne çıkıyor.
Temsil gücü olan toplam kadın bakanların sayısını (32) toplam kabine üyesi sayısına (1618) oranladığımızda ise vahim bir tabloyla karşılaşıyoruz. Öyle ki kadın bakanların toplam sayıya oranı sadece yüzde 2. (SABAH - Mehmet Bediroğlu/Olkan Özyurt )
1923-2018 HANGİ İL, KAÇ KERE BAKAN ÇIKARDI
Adana 52
Adıyaman 0
Afyon 27
Ağrı 8
Amasya 8
Ankara 94
Antalya 24
Artvin 9
Aydın 47
Balıkesir 24
Bilecik 3
Bingöl 6
Bitlis 8
Bolu 16
Burdur 8
Bursa 56
Çanakkale 17
Çankırı 20
Çorum 6
Denizli 14
Diyarbakır 28
Edirne 10
Elazığ 16
Erzincan 12
Erzurum 29
Eskişehir 32
Gaziantep 44
Giresun 13
Gümüşhane 12
Hakkari 0
Hatay 10
Isparta 15
Mersin 24
İstanbul 202
İzmir 130
Kars 8
Kastamonu 13
Kayseri 32
Kırklareli 4
Kırşehir 2
Kocaeli 26
Konya 49
Kütahya 28
Malatya 23
Manisa 46
K. Maraş 11
Mardin 13
Muğla 23
Muş 1
Nevşehir 3
Niğde 14
Ordu 14
Rize 22
Sakarya 16
Samsun 37
Siirt 3
Sinop 9
Sivas 31
Tekirdağ 17
Tokat 14
Trabzon 42
Tunceli 0
Şanlıurfa 13
Uşak 3
Van 10
Yozgat 14
Zonguldak 31
Aksaray 1
Bayburt 3
Karaman 4
Kırıkkale 1
Batman 4
Şırnak 2
Bartın 2
Ardahan 0
Iğdır 0
Yalova 1
Karabük 0
Kilis 0
Osmaniye 3
Düzce 2