1942, Balıkesir doğumlu Türk Akademisyen ve belgesel yönetmeni Süha Arın "Türk belgesel sinemacılığının büyük ustası" diye tanımlanmıştır.
İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara'da tamamlayıp, lisans ve lisansüstü eğitimini ABD'nin önemli üniversitelerinde Sinema Televizyon Yapımcılığı ve Yönetmenliği üzerine gerçekleştirmesi akabinde Türkiye'ye geri dönerek önemli eserler üretmeye karar vermiştir.
"Yılda 60.000 dolar gibi bir maaşla işe başlatıp, üstelik ABD vatandaşı yapacaklardı. O toplumun bana göre olmadığına karar verdim: Materyalist bir toplumdu ve mutlu, özgür insan görememiştim." diyen Arın, Kariye (1985), Kula'da Üç Gün (1983),Tahtacı Fatma (1979) ve Safranbolu'da Zaman (1976) gibi bu coğrafyaya ve topraklara ait birçok önemli filmleri çekmiş, Türkiye'de belgeselin "Yüz Akı" olarak tarif edilmiştir.
SAFRANBOLU'DA ZAMAN
Türk belgesel sinemacılığının önemli isimlerinden olan Süha Arın tarafından 1976'da çekilen, Safranbolu'nun geleneksel konakları, han, hamam, köprü, cami, çeşme gibi tarihi yapıların koruma altına alınmasında büyük öneme sahip "Safranbolu'da Zaman" belgeseli, zaman temasının da senaryo da kilit rol üstlenmesiyle eserin özgün bir şekilde vücut bulmasını sağlamıştır.
"Çekilmiş suların, sular altında kalmayı bekleyenlerin, cama yaşam soluğunu verenlerin, yakında görülmez olacakların, görülmezliğin yakınlaştığının farkında olanların sızısını aktarmak. İki zaman arasına, bakışını duru tutarak gözlerini yerleştirmek. Yani dün ile geleceğin bağını kurmak..."
Türkiye'de belgesel sinemanın özgün isimlerinden biri olan Süha Arın belge (document) filminin pek bilinmediği zamanlarda çektiği belgesellerle türün temellerini atmıştır. Öğretici-eğitici bir çabayla başlayan bu serüven giderek nitelik kazanmış, Türkiye'nin çeşitli yörelerine ve mimari eserlerine uzanan en yetkin örneklerini vermiştir. Arın'ın en başarılı yapıtlarından olan Safranbolu'da Zaman belgeseli, bu küçük yerleşim yerinin kaderini değiştirmiştir.
UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde bulunan ve tarihi şehrin kimliğini oluşturan Safranbolu evleri; görkemli halleri ve geleneksel süslemeleriyle eşine az rastlanır bir rol oynamaktadır.
SAFRANBOLU'DAN BİRÇOK ŞEYİ ALIP GÖTÜREN ZAMAN
1977'de Antalya Film Festivalinde alanında Altın Portakal kazanan Safranbolu'da Zaman, kent belgeselciliğinin ve yönetmenin filmografisinde hem özel hem de seçkin örneklerinden birisi olmuştur. Klasik olarak niteleyebileceğimiz anlatım stilinin hâkim olduğu film, tarihi dokusunu kaybetmekte olan şehri zaman teması ekseninde anlatır.
"Akıp giden zaman alıp götürmüştür birçok şeyi Safranbolu'dan" vurgusuyla başlayan bu yaklaşım, filmin geneline yayılır. Tarihi kent üretim ilişkilerinin değişmesi, teknolojik gelişmelerle birlikte gelen kültürel değişimin etkisiyle unutulmaya yüz tutmuştur. Göçle birlikte farklı yaşam biçimleri, şehri ıssızlaştırırken özgün mimarisini de bozmaktadır. Artık yöreye has geleneksel mimarinin ürünü evler terk edilmekte, özelliklerini yitirmektedir.
"Belgeselci sanat adamı yönüyle estetiği, bilim adamı yönüyle doğruyu yansıtmalıdır. Bilim ve sanatın kesiştiği noktada belgesel ortaya çıkar..." (Süha Arın)
Safranbolu evlerinin genel mimari özelliklerinden iç ve dış süslemelerine, yöreye özgü mitolojik inanışlarının evlere yansıyan biçimlerine, toplumsal belleğin farklı tezahürlerinin ev içlerindeki temsil edilme pratiklerine, ağacın evlerin çatısındaki kiremit görevi bile üstlendiği pek çok şey belge filmin içinde sunulur. Bu anlatılanlar üzerinden yöre halkının folklorik özellikleri gün ışığına çıkar.
YOK OLMAKTA OLANIN ISSIZLIĞI
Evlerin yanı sıra Safranbolu'nun hanları, camileri, saat kuleleri ve yaşantısına has birtakım detaylar belgeselin diğer parçasını oluşturur. Tüm görüntülere anlatıcının sesi ve Türk müziği eşlek eder. İlk yarıda belirttiklerimiz üzerinden ilerleyen film, sonlara doğru kaybedilmekte olanlara odaklanır. Terk edilmiş evler, dokusu modern inşaat malzemeleriyle bozulan yapılar, yok olmakta olan zanaatlar ve terk edilmiş zanaat çarşıları ekrana yansır.
Karabük Demir Çelik Fabrikası'yla gelen sanayileşme hamlesi ve etrafında örgütlenen modern yaşam, Safranbolu'nun geleneksel yaşam pratiğini parçalamaktadır. İnsani hareketlilik Karabük'te yoğunlaşmakta, Safranbolu giderek ıssızlaşmakta ve kaderine terk edilmektedir. Her ikisi arasındaki tezatlık göze çarpar. Buna yöreden tanıklıklar da eklenir.
SAFRANBOLU: YİTİRİLMEKTE OLANA BİR AĞIT
Zaman vurgusuyla açılışını yapan belgesel yine aynı vurguyla kapanışını yapar. Hâkim bir tepeden şehre bakan saat kulesi orada öylece durmaktadır. Zaman imgesi suda somutlaşır, akıp giden su misali zaman yanında pek çok şeyi götürmüştür Safranbolu'dan. Yitirilişin hüznü anlatının şiirsel diline yansır. Bu dil, belgesele edebi bir nitelik katar.
Süha Arın, belgeselcilik yaşamı boyunca Safranbolu'da Zaman gücüne ulaşabilen farklı yapımlara imza atmış, Türkiye belgesel sinemanın kimlik kazanıp kurumsallaşmasında çok büyük emekler sarf etmiştir. Yaşama erken veda eden Arın, geride unutulmaması gereken yapımlara imza atmıştır.