1979 yılı, İran tarihine damgasını vuran bir yıl oldu. Takvimlerin 16 Ocak'ı gösterdiği gün, İran Şahı Rıza Pehlevi, o zamanki resmi açıklamalara göre, kısa bir tatil için ülkeyi terk etti. Ancak aslında bu, geri dönüşü olmayan bir yolculuğun ve 38 yıldır devam eden Şah hanedanlığın sona erdiğinin habercisiydi.
PEHLEVİ BASKILARA DAYANAMADI
Şah Rıza Pehlevi, artan öğrenci eylemleri ve sokak gösterilerinin yarattığı baskıya dayanamayıp ülkesini terk ederek ABD'ye gitmişti. Bu durum ilişkileri gerecekti.
İran, Şah'ın yargılanmak üzere iade edilmesini ve Amerikan bankalarındaki varlıklarının İran'a aktarılmasını talep etti. Bu talepler reddedilince üniversite öğrencileri arasında başlayan protestolar büyük halk gösterilerine döndü.
AMERİKAN KARŞITLIĞI ARTIYOR
ABD tarafından desteklenen Şah Rıza Pehlevi'nin devrilmesi ve İran İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından ülkede yabancı diplomatlar gözaltına alınmaya başlandı. Öncelikle 70 Amerikalı diplomat, kısa süreliğine gözaltına alınıp serbest bırakıldı.
Tahran'daki Amerikan Büyükelçilik o zamanlar, İran İslam Cumhuriyeti'nin kısa süreli bir iktidar olduğunu ve Şah Rıza'nın ülkesine geri döneceğini düşünüyordu; ancak öyle olmadı.
Artan olayların kırılma noktası, birkaç eylemcinin büyükelçilik kapısını aşması oldu.
4 KASIM 1979: REHİNE KRİZİ BAŞLADI…
Takvimler 4 Kasım'ı gösterdiğinde, binlerce İranlı öğrenci, ABD Büyükelçiliği binasını bastı. Eylemciler, 65'i Amerikan vatandaşı olan, 90 kişiyi rehin aldı.
Eylemin kısa süreceğini ve rehineleri hızlı bir biçimde serbest bırakacaklarını açıklayan öğrenciler, iki hafta sonra 38 kişiyi serbest bıraktı. Serbest bırakılanlar arasında İran vatandaşı olmayanlarla birlikte 13 Amerikalı rehine de vardı.
Çoğu kadın, çocuk ve yaşlılardan oluşan bu grubun ardından, geri kalan 52 rehine için, 444 gün sürecek büyük bir kriz başladı...
KURTARMA OPERASYONU BAŞARISIZ OLDU
İran, çalışanların rehin alındığını ve taleplerini yenilediğini bildirdi. ABD talepleri reddederek, şantaja boyun eğmeyeceğini, İran'a karşı ambargo uyguladığını ve ABD'deki İran mallarına el koyulduğunu açıkladı.
Anlaşmaya yanaşmayan ABD yönetimi, rehinelerin kurtarılması için çalışmalara başladı.
Bir kurtarma operasyonu düzenlendi. Plana göre, helikopterler çöle inecek, yakıt ikmalinden sonra elçiliğe giderek rehineleri kurtaracaktı. Ancak operasyon başarılı olamadı; sekiz ABD askeri ve bir İranlı sivil yaşamını yitirdi.
REAGAN'A SEÇİM KAZANDIRAN SÜREÇ
Bu süreçde Şah Rıza, Panama'ya gitmiş, ardından gelen çağrı üzerine gittiği Kahire'de vefat etmişti. Artık ortada bir sebep kalmamıştı. Öte yandan Irak-İran Savaşı başlamıştı. Uygulanan ambargo ise, İran'ın belini iyice büküyordu.
Rehine krizi ve başarısız olan kurtarma operasyonu nedeniyle dönemin ABD başkanı Carter, halk nezdinde güven kaybetmişti. Rakibi Reagan'ın ise, en önemli vaadi rehinelerin serbest bırakılacağıydı. Reagan rehine krizi ile özel olarak ilgileniyor; kapalı kapılar ardında İran ile görüşmeler yapıyordu. Bunun sonucunda da seçimden galip çıktı.
CARTER'A TARİHİ DERS
Yapılan görüşmeler ve anlaşma sonucu, rehinelerin bırakılması kabul edildi. Carter daha koltuğu, Reagan'a devretmemişti. Bu nedenle, devir teslim gününde haberi kendisi vermek istiyordu. Ancak konuşması sırasında beklediği haber bir türlü gelmedi.
Carter, konuşmayı uzattıkça uzattı; ancak haberin gelmemesi üzerine mikrofonu Reagan'a verdi. Reagan konuşmasına başlar başlamaz İran, rehineleri Amerikalılara verdiğini açıkladı.
444 gün süren rehine krizi, nihayet son bulmuştu. İran, rehinelerin salınmasını geciktirerek süreç boyunca anlaşmaya yanaşmayan Carter'a tarihi bir ders vermişti.
Amerikan Büyükelçiliği'nde o dönemin en yüksek diplomatı olan Amerikalı Bruce Laingen, rehin alma olayını "Rehin alma eylemini hatırladıkça İran'la yıllardır hiçbir diplomatik ilişkimizin kalmadığı geliyor aklıma. Bence çok yanlış. Üzerinde konuşulması gereken o kadar çok konu var ki. İran'da şu an hâkim olan yönetim, benim de hoşuma gitmiyor, ama burada önemli olan bir sistemi beğenip beğenmememiz değil, önemli olan sorunların çözülmesi" diye anlatmıştı. İran-ABD ilişkileri o tarihlerden sonra bir daha hiç düzelmedi.
Derlenmiştir.