Tarih 19 Mart 1985... Tahran'dan havalanan THY'ye ait İzmir adlı uçağın tekerleri, Yeşilköy Havaalanı'nın pistine değdiği an uçağın içinden sevinç çığlıkları yükselir. Yolcular için günler süren kabus bitmiş ve kurtulmuşlardır artık. Uçaktan inenlerin kimi zafer işareti yapar kimi mutluluktan ağlar. İlk cümleleri de "Teşekkürler Türkiye" olur. Uçaktaki 215 yolcu Irak-İran savaşında Tahran'da mahsur kalan Japonlardır... Saddam Hüseyin'in 72 saat içinde Tahran'ı sivil uçaklar dahil bombalayacağını açıklaması üzerine, bütün ülkeler İran'daki vatandaşlarını tahliye etmek için seferber olur. Fakat Japonya için durum farklıdır. Japonya'dan kalkan bir uçağın 72 saatte Tahran'a gelmesi çok zordur. Japonya da Türkiye'den yardım ister. Dönemin Başbakanı Turgut Özal'ın emriyle THY iki uçak kaldırır. 72 saatin bitimine bir iki saat kala, havaalanının yanına bombalar düşerken THY Tahran'daki 215 Japon yolcuyu alır ve uzun bir yolculuk sonrasında İstanbul'a getirir. Pek bilinmese de Türk-Japon ilişkilerinde çok önemli dönüm noktalarından biridir bu olay. İki ülkenin yakınlaşmasını sağlar. Ertuğrul Fırkateyni ile yıllar önce temelleri atılan dostluk ilişkileri iyice güçlenir. Türkiye, Japonya için artık bambaşka bir ülkedir...
İKİ ÜLKE ARASINDAKİ İLİŞKİLER CANLANDI
Tarihe Tahran Operasyonu olarak geçen bu olayın üzerinden 34 yıl geçti. Unutulmasa da üzerinde tarih tozu birikti. 34 yıl sonra o tarih tozunu Yuvaya Dönüş filmi silecek. Gazeteci Erdal Güven'in Tahran'dan Kaçış kitabından uyarlanan film, aslında Japonların 2015'te çektiği Ertuğrul 1890 filmine karşılık bir jest gibi düşünülebilir. Ama biraz daha fazlası. Malum Türkiye, 2019'u Japonya'da Türk yılı ilan etti. Bu yıl Japonya'da pek çok etkinlik düzenlenecek. Sinemacılar da hem Ertuğrul 1890'a karşı bir jest yapmak hem de bu tarihi olayı iki ülkenin kamuoyuna tekrar hatırlatmak için Yuvaya Dönüş için düğmeye bastı. Hakan Kurşun'un yönettiği, Furkan Palalı, Burhan Öcal, Megumi Masaki'nin rol aldığı film Tahran'daki Türk istihbarat subayı ile bir Japon arasındaki aşk ilişkisi üzerinden bu tarihi olayı anlatacak. Filmin nisanda hem Türkiye hem de Japonya'da vizyona girmesi planlanıyor. Filmi vesile edip gazeteci Erdal Güven ile buluşuyoruz, bu operasyonun perde arkasını öğrenmek için. Çünkü Güven ömrünü Türk-Japon ilişkilerine adamış bir gazeteci. Bu ilişkiler üzerine yazdığı kitaplardan sadece biri Tahran'dan Kaçış. Vakti zamanında Ertuğrul olayını anlattığı Abdülhamit'in Hüzün Gemisi kitabı ile Tahran'dan Kaçış kitapları Cumhurbaşkanlığı himayesinde Japoncaya çevrilmiş, Japon İmparatoru Akihito'ya hediye edilmişti. Güven "Türk-Japon ilişkileri genel olarak Ertuğrul Fırkateyni ile başlatılır. Hep o olaya atıf yapılır ama durum biraz farklıdır" diyor. "Nedir işin gerçeği" diye sorunca anlatmaya başlıyor: "1890'larda Abdülhamit'in izniyle Abdürreşid İbrahim'in Japonya'ya gitmesiyle başlıyor Türklerle Japonlar arasındaki ilişki. Bu zat Osmanlı ile Japon İmparatorluğu arasında ilk teması kuruyor. Tokyo'da camii yaptırıyor. Orada imamlık yapıp vefat ediyor. Sonrasında hepimizin bildiği Ertuğrul Fırkateyni olayı var. Bu olay iki imparatorluk arasında dostluk ve beşeri ilişkileri başlatıyor. Tahran Operasyonu ise üçüncü mihenk noktasıdır iki millet arasında. Bu olay sonrasında iki ülke arasında dostluk ilişkileri tekrar canlanır ve ciddi anlamda ticaret başlar." "Türk kamuoyu pek bilmiyor bu operasyonu" deyince Güven "Tahran Operasyonu'nun önemi Türk kamuoyu tarafından çok algılanmamış" diye cevap veriyor, sonra da ekliyor "Japonya'da yaşarken bir dostum olayı anlatınca onlar için ne kadar önemli olduğunu o zaman anlamış ve araştırıp bu kitabı yazmıştım. Bu operasyon sonrası ciddi anlamda Türkiye Japonlar için önemli bir dost ülke oluyor."
KURTARMA SONRASI FABRİKA AÇTILAR
Japonlar, bu olay sonrasında büyük bir minnet duyuyor Türkiye'ye. Minnetlerini sunmak için de ilk olarak İspanya'da açmayı planladıkları otobüs fabrikasını Türkiye'de açmaya karar veriyor. Böylece hayatımıza Isuzu otobüsleri giriyor. Ama bu küçük bir jest. Japonlar Türkiye'yi tanımak istiyor. Çünkü Türkiye onlar için uzaklarda olsa da kara gün dostu bir ülke... Ziyaretleri artıyor. Hani Türkiye'de 90'lardaki Japon turist yoğunluğu vardı ya, işte o yoğunluğun sebebi THY'nin kurtarma operasyonu. Ki gün geçtikçe kültürel, ticari ve turizm ilişkileri ivme kazanıyor. Tahran Operasyonu'nu, Japonlar ama özellikle o 215 Japon yolcu hiçbir zaman unutmuyor. Onların hepsi Japonya'da birer fahri Türk elçisi oluyor. Türkiye devlet olarak o yolcularla irtibatını kesmiyor. Onlar da hep Türkiye'yi takip ediyor. 2010'daki Van'da meydana gelen deprem sonrası onların da yürekleri yanıyor. Yardım etmek için seferber oluyorlar. Aralarında para toplayıp depremin yaralarının sarılması için 10 milyon dolar bağışlıyorlar. Güven "Ülkeler arasında ilişkilerde kara gün dostu olmak önemlidir. Aradan yıllar geçse de hatırlanır. Tahran Operasyonu, Türk kamuoyunda Ertuğrul Fırkateyni olayının gölgesinde kalmış şimdi onu tekrar hatırlatmak ve önemini anlatmak istedik" diyor.
UÇAK HAVALANIRKEN BOMBA DÜŞÜYORDU
"Saddam Hüseyin'in İran'a hava saldırı yapacağını açıkladıktan ve Japonya'nın 72 saatte Tahran'a uçak gönderemeyeci anlaşıldıktan sonra İran'daki Japon büyükelçi, bizim Tahran büyükelçimizden yardım istiyor. O da Türkiye'ye bu talebi iletiyor. Türkiye yardım etmek istiyor ama riskli bir durum var ortada. Bütün bunlar olurken, o dönem Türkiye'deki Japon şirketi İtochu'nun başkanı Takashi Morinaga da durumdan haberdar oluyor. Başbakan Turgut Özal'ın yakın dostu. Bir de o arıyor Özal'ı. Yıllara dayanan bir arkadaşlıkları var. Özal da THY'ye talimat veriyor. İki uçak kalkıyor. Uçaklar önce İran hava sahasına giremiyor. Havada dolanıyorlar. Sonra izin çıkıyor. Tahran'a iniyorlar. Yolcuları almaya başlarken havaalanının çevresine bombalar düşmeye başlıyor artık. Çünkü 72 saatlik sürenin bitmesine çok az kalmış. İki uçak Tahran'daki yolcuları son anda alıp getiriyor Türkiye'ye. Japonlar asrın operasyonu olarak anıyor bu olayı."
BAŞKAN ERDOĞAN'I JAPONYA GALASINA DAVET EDECEĞİZ
Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın ve Türk Hava Yolları'nın desteklediği Yuvaya Dönüş filminin galası, Başkan Recep Tayyip Erdoğan'ın nisan ayında planlanan Japonya gezisine denk getirilmeye çalışılıyor. Güven "Japon İmparator'u tahtını bırakıyor. Nisan ayında tahttan feragat töreni var. Başkan Recep Tayyip Erdoğan da törene davetli... Gitmesi bekleniyor. Biz de filmin Japonya galasını Başkanımız Erdoğan Japonya'dayken yapmak ve kendisini davet etmek istiyoruz" diyor.
KURTARMANIN MÜZİĞİ CARNEGİE HALL'DE YANKILANDI
2000'lı yıllarda bir gün Erdal Güven'in telefonu çalar. Japon müzisyen Seiji Mukaiyama arıyordur. Tahran'dan Kaçış ve Abdülhamit'in Hüzün Gemisi kitaplarını okumuş ve bu iki olay üzerine Dostluk adlı bir konçerto bestelemiştir. Konçertonun prömiyeri için Güven'i Japonya'ya davet eder. Güven de gider. "Konçerto çok etkileyiciydi. Ayakta alkışlandı. Hâlâ dünyada çalınıyor, iki ülkenin dostluğunu müzikle anlatıyor" diyor. Güven haklı yıllardan beri bu konçerto dünyayı dolaşıyor. En son 29 Kasım 2018'te New York'taki Carnegie Hall'de çalınmıştı.
Sabah