İstanbul, son 2500 yılda 600 civarında depremle sarsıldı. Bunların bir kısmı İstanbul civarındaki faylardan kaynaklanan ve fazla hasara yol açan depremler iken büyük bir kısmı ise Trakya veya İzmit- Düzce bölgelerindeki fayların sebep olduğu ve İstanbul'da daha az tahribat oluşturan depremlerdir.
Eskiye doğru gittikçe depremlerle ilgili bilgimiz kaynak eksikliğinden dolayı azalmaktadır. İstanbul'un Bizans dönemindeki tarihi depremleri hakkında Glanville Downey, Frank Vercleyen, Işın Demirkent, Esin Ozansoy ve Celal Şengör-Okan Tüysüz'ün araştırmaları vardır.
GÜNEŞ KAYBOLDU
İstanbul tarihi boyunca birçok deprem yaşadı. İlk deprem İstanbul'un kuruluşundan 12 yıl sonra, 342'de şehrin doğusunda meydana geldiyse de fazla tesirli olmadı.
16. yüzyılda bir deprem
24 Ağustos 358: İzmit'i yerle bir eden deprem İstanbul'u da etkiledi. Bu depremi dönemin tarihçileri şöyle anlatır: "24 Ağustos günü şafak vakti birdenbire açık olan gökyüzünü kapkara bulutlar kapladı ve güneş kayboldu. Sisten göz gözü görmez oldu. Sanki Tanrı, gökyüzündeki bütün rüzgârlarını buraya çağırmış, yıldırımlarını insanların üzerine fırlatıyordu. Aniden sallanmaya başladık. Dağlar inledi, sahil boyunca toprak parçalandı. Rüzgâr kasırgaya dönüştü. Parçalanan yerden sular fışkırdı. Birbiri üzerine yıkılan evlerin enkazı altında kalanların çığlıkları her tarafı kapladı. Bir süre sonra hava açtı ve kendini tekrar gösteren güneş, felaketi gözler önüne serdi. Depremden sonra başlayan ve 5 gün devam eden yangın şehre son darbeyi vurdu."
358'deki bu büyük depremden sonra 365, 395, 402, 403, 407, 412, 417, 423, 437, 442 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
SURLAR YIKILDI
447: Bu deprem İstanbul'da hasara sebep oldu. Şehri 2 km genişletmek için yapılan yeni surların bir kısmı yıkıldı. Bu durum İstanbul için büyük bir tehlikeydi. Bu yıllarda Avrupa Hun Hükümdarı Attila, Roma ve İstanbul'u tehdit ediyordu. Bu yüzden İstanbullular, gece gündüz çalışarak surları birkaç ayda tamir ettiler.
Sonraki yıllarda İstanbul depremle sallanmaya devam etti. 450, 467 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
25 Eylül 477: Depremde birçok kilise, heykel ve ev yıkıldı. Surların bir kısmı çöktü.
487 yılında meydana gelen deprem İstanbul'u etkiledi.
525 veya 526: İstanbul'da büyük bir deprem oldu. Birçok bina, kilise ve Arcadios ve I. Theodosios heykelleri çöktü. İzmit ve İznik de depremden etkilendi.
Ayasofya
532, 533 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
16 Ağustos 542: Deprem oldukça şiddetliydi. Birçok ev, surlar ve heykeller yıkıldı. Binlerce insan öldü.
6 Eylül 543, 546, 548 (veya 549) yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
15 Ağustos 554: Şafak sökmeden önce İstanbul şiddetli bir sarsıntıyla sallandı. Birçok bina, hamam, kilise ve surların bir kısmı yıkıldı. Surlara yakın mahallelerde yıkılan evlerin altında kalan birçok insan öldü. Deprem İzmit'in büyük bir kısmını yıktı.
İstanbul ertesi yıl 555'te de sallandı. Ancak fazla etkilenmedi.
AYASOFYA'NIN KUBBESİ ÇÖKTÜ
14 Aralık 557: Birçok bina ve surların bir kısmı yıkıldı. Bakırköy civarında büyük hasar meydana geldi.
7 Mayıs 558: Depremin İstanbul'da meydana getirdiği hasar çok büyüktü. Ayasofya'nın ana kubbesinin bir kısmı ve doğu yarı kubbesi çöktü. Yüzlerce ev yıkıldı.
580 (veya 581), 10 Mayıs 583, 20 Nisan 611 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
26 Ekim 740: Büyük bir deprem oldu. Birçok kilise, manastır, Aya İrini ve diğer binalar hasar gördü. Anıtlar ve heykeller yıkıldı. Asıl tahribat İzmit, İznik ve Karamürsel'deydi. İznik'te tek bir kilise sağlam kalmıştı. Kasım ayında ikinci bir deprem oldu.
742, 780, 790, 796, 860, 862, 866 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
Bizans imparatoru ve maiyeti
40 GÜN 40 GECE SÜRDÜ
9 Ocak 869: Aziz Polyectus Festivali'nde meydana gelen ve tarihçilerin büyük bir deprem diye kaydettikleri sarsıntı 40 gün 40 gece sürdü. Ayasofya hasar gördü. Azize Meryem, Havariler Kiliseleri yıkıldı.
948 yılında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
26 Ekim 989: Deprem, İstanbul, İznik, İzmit, Bursa ve Trakya'yı etkiledi. Deprem İtalya'da bile hissedildi. İstanbul'daki pek çok kilise hasar gördü. Ayasofya'nın batı kubbesi çöktü.
Ocak-Mart 1010: İstanbul'u etkileyen depremde birçok kilisenin kubbesi çöktü.
13 Ağustos 1032, 6 Mart 1033, 18 Aralık 1037, 2 Kasım 1038, Şubat 1041, Haziran 1042, Eylül 1064 ve 1081 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
1 Mart 1202: İstanbul'da çok ilginç bir deprem meydana geldi. Depremin şiddetiyle Bizans imparatorunun yatağının önü yarıldı ve bir harem ağası oraya düşerek öldü.
11 Mart 1231: Şiddetli depremde şehir ve surlar zarar gördü.
16 Eylül 1237, Ağustos 1265, 1280, 1289 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul'u etkiledi.
Bizans köylüleri
KORKU DOLU GÜNLER
1 Haziran 1296: Gece vakti, İstanbul'da büyük bir deprem meydana geldi. Tarihçiler İstanbul'da taş üstünde taşın kalmadığını yazarlar. Evler, saraylar, kiliseler, heykeller, surlar yıkıldı. Su baskınları meydana geldi. Artçı sarsıntılar iki ay kadar devam etti ve Bizanslılara korku dolu günler yaşattı.
Ocak 1303 ve 1315'te meydana gelen deprem İstanbul'u etkiledi.
17 Ocak 1332: Deprem birçok ev ve kiliseyle birlikte heykelleri de yerle bir etti.
18 Ekim 1343: Deprem oldukça şiddetliydi.
Büyük tahribat gören şehir surlarında, depremden sonra geniş onarımlara gidildi. Bu depremde Ayasofya da hasar gördü.
6 Kasım 1344'te meydana gelen ve Trakya ile Marmara adasını etkileyen deprem İstanbul'da da hissedildi.
1346: Bütün yıl boyunca yaşanan depremler sonucunda Ayasofya'nın doğu kapısı ve kubbesinin bir kısmı çöktü.
2 Mart 1354: Gelibolu ve Trakya'daki yerler yok oldu. İstanbul'un surları da zarar gördü.
15 Ağustos 1391, 1402 ve 25 Mayıs 1419'da depremler oldu. Bizans döneminde İstanbul'da son deprem ise 1437'de meydana geldi.
Erhan Afyoncu-Sabah