ANA SAYFA GÜNDEM LİSTELER FİKRİYAT ÖZEL KUR'AN-I KERİM FOTOĞRAF GALERİ FİKRİYAT TV YAZARLAR
Prof. Dr. Murat Şimşek

Zekat nasıl hesaplanır (1): Şirket ve kurumlar için

İslam'a göre mülk Allah'ındır. İnsanoğlu, Allah'ın kendisine sunduğu bu mülkiyete emanetçi gibi davranmak durumundadır. Ayrıca varlık elde edildikten sonra israftan, savurganlıktan ve gösterişten uzak bir şekilde meşru hedefler doğrultusunda harcanması kurallara bağlanmıştır. Toplumda dengenin ve sosyal adaletin sağlanması amacıyla zekât, sadaka ve infak gibi gelirin yeniden dağıtım aracı olan yöntemler de benimsenmiştir.

Günümüzde iktisadî değerlerde büyük değişiklikler oldu. Önceleri hiç bilinmeyen fikir ve sanat eserleri, keşif ve icatlar, ticarî unvan ve markalar günümüzde çok büyük meblağlara ulaştı. Bugünkü zekât miktarlarının hesaplanması hem küçük ölçekli servet sahipleri, hem de büyük ölçekte sermaye ve iş sahipleri için bir problem haline geldi. Zekât matrahı hesaplanırken hangi varlıkların bu kapsama girdiği, bunlardan düşülecek borç ve ödeneklerin neler olduğu ve zekât olarak ne kadar ödeme yapmak gerektiği ile ilgili detaylı bilgilere ihtiyaç vardır. Bu yazıda şirketler ve kurumlar bazındaki karmaşık ve büyük zekât hesaplarına yönelik bazı öneriler yer almaktadır. Ayrıca tabloda Hanefi mezhebi içinde yer alan görüşler esas alınmakla birlikte bazı yerlerde tercihlerde bulunulmuştur.

Kurum ve şirketler, yapacakları zekât hesaplamalarında, kurumun varlıklarını, borçlarını ve ödeneklerini kapsayan bilançosunda açıklanan bilgilere bakarlar. Gelir gider tablosu zekât hesabı için temel teşkil etmez. Ancak üretim ve kârı görmek üzere bu tabloya bakılır. Dolayısıyla kurumun zarar etmesi zekât sorumlusu olmasına engel teşkil etmez. Bilakis borçları varlıklarını geçmedikçe zekâtını vermesi gerekir. Finans kurumları ve şirketlerde zekât verilmesini emreden bir kanunun veya tüzüklerinde buna dair bir maddenin bulunmadığı durumlarda hisse sahipleri kendi zekâtlarını vermekle mükelleftir.

Klasik fıkıhta zekâta tabi mallar şunlardır: Altın, gümüş, para, ticari mallar, hayvanlar (deve, sığır, koyun), zirai ürünler, meyveler, madenler ve defineler. Kurum ve şirketler açsından bakıldığında ise zekâta tabi varlıklar genelde şunlardır: Para ve para hükmünde olan varlıklar; tahsil edilmesi kuşkulu olan ve ödeneceği umulmayanlar dışındaki alacaklar; ticari amaçla edinilmiş emtia, menkul kıymet ve gayrimenkul gibi varlıklar ve de finansal varlıklar (mudârebe, müşâreke, selem, istisnâ'…).

Para ve ticaret mallarının zekâtı hicri yıla göre hesaplanır. Normalde zekât oranı %2,5'tir. Modern muhasebe açısından milâdi yıla göre hesaplanması da mümkündür. Bu durumda zekât oranı %2,577 olarak hesap edilir. Hanefi mezhebimize göre yıl içerisinde mallarda meydana gelen eksilme ve artış zekâtta itibara alınmaz. Sadece senenin başında ve sonunda nisabın bulunmasına ve yılsonunda eldeki meblağa itibar edilir. Servet nisabın altına düşmedikçe süre yeniden başlatılmaz. Nisap sonrası ilave kazançlar önceki mala eklenir ve zaman bakımından önceki malın süresine tâbî olur.

Burada yatırımlar ve varlıkların hesabı için iki örnek verdikten sonra zekâta tabi olan ve olmayan mallar tablosuna yer vereceğiz. Tabloda şirket ve kurumlarda olması muhtemel hemen bütün işlemlere yer verilmeye çalışılmıştır. Ancak tüm işlemleri kuşattığı söylenemez.

Net yatırım varlıklarının hesaplanması yolu şu şekilde olabilir: [Ödenmiş sermaye + (artı) İhtiyatlar + Varlıklardan düşülmemiş yedekler + Dağıtılmamış kârlar + Net gelir + Bilanço tarihi itibarıyla cari mali dönem boyunca ödenmeyecek olan yükümlülükler] – (eksi) [Gelecek mali yılın bütün taksitleri + Net sabit varlıklar ve kiralık gayrimenkuller gibi ticaret amaçlı olmayan ancak ek yatırım için tutulan sabit varlıklar + Nakledilen zararlar.]


Net varlıkların hesaplanması yöntemi: Zekât matrahı = [Zekâta tabi varlıklar] – (eksi) [Bilanço tarihi itibarıyla cari mali dönem boyunca ödenecek yükümlülükler + Gelecek mali dönemde kurumun ödemesi gereken borç taksitlerinin toplamı + Herhangi bir kısıtlamaya tabi tutulmamış katılma/yatırım hesabı sahiplerinin hakları + Azınlık hakları + Devletin hakları + Vakıf hakları + Bağış hakları + Belirli bir sahibi olmayan ve kâr amacı gütmeyen kurumların hakları].

ZEKÂTA TABİ MAL VE GELİRLER

ZEKÂTA TABİ OLMAYAN MALLAR - GELİRLER VE ZEKÂTTAN DÜŞÜRÜLENLER

→ Likit ya da İstendiği Anda Likide Çevrilebilir Varlıklar

  1. Kasa mevcudu
  2. Her türlü altın ve gümüş varlıkları
  3. Kripto Paralar
  4. Banka hesapları: Cari hesaplar ve Katılım/yatırım hesapları
  5. Tahviller, Yatırım Sertifikaları (Sukûk), Fonlar
  6. Finansal varlıklar (mudârebe, müşâreke, selem, istisnâ'…)
  7. Nakdî Teminatlar:
  1. Güvence bedeli/depozit
  2. İhaleye giriş ve uygulama teminatları
  3. Telefon, elektrik, gayrimenkul ya da teçhizat kiralaması gibi muayyen bir hizmet için kişi ya da kurumlardan alınan nakdî teminatlar
  4. Satıcı açısından kapora.

→ Ticaret Malları (Fiili ticareti yapılan veya ticaret niyetiyle elde tutulmaları mallar)

  1. Ticaret maksadıyla elde tutulan hayvanlar ve zirai ürünler
  2. Ticari mal stokları, bütün çeşitleriyle ham maddeler, mevcut hâliyle ya da başka madde ve parçaların eklenmesiyle üretildikten sonra satılacak mallar
  3. Üretim sürecindeki mallar
  4. Ticari amaçla yapımı tamamlanmış ve yapılmakta olan mallar
  5. İnşaatlar (İnşaat firmaları için)
  6. Transit mallar
  7. Satılmak üzere vekâlet verilerek başkasına teslim edilmiş mallar
  8. Akreditif açma masraflarını ve aracı bankalarca blokede tutulan meblağı da kapsayacak şekilde kurumlarda karşılığı tutularak akreditifle ithal edilmiş mallar (blokede tutulan meblağın zekâtı verilir)
  9. Kurum lehine açılan bir akreditif ile ihraç edilecek mallar (Elinde olanlar)
  10. Ticari amaçlı haklar: Telif hakkı, patent hakkı, marka ve bilgisayar yazılımı gibi

→ Alacaklar

  1. Tahsil edilmesi kuşkulu olup ödeneceği umulmayanlar dışındaki alacaklar.
  2. Mal ve hizmetten doğan alacaklar
  3. Tahakkuk etmiş gelirler
  4. Sıfır kupon tahvil ve iskonto edilmiş ticari senetler gibi "Borç senedi"ne dayalı alacaklar.
  5. Teslim senetleri (ticari senetler ve emre yazılı senetler/bonolar)
  6. Mevcut mali dönem için geçerli ancak henüz tahsil edilmemiş tahakkuk etmiş gelirler
  7. Finansal kurumlar için müşteriler üzerine tahakkuk etmiş alacaklar (Murâbaha borçluları… Kâr ile birlikte toplam mal bedeli üzerinden ödenir.)
  8. Kurumun satın aldığı ancak henüz teslim edilmemiş selem malı borçluları
  9. Kurumun sattığı istisnâ' mallarının borçluları
  10. Kurumun satın aldığı istisnâ' mallarının borçluları
  11. Ticaret amaçlı hisse yatırımları
  12. Vergi yedeği hariç tüm yedek akçeler
  13. Kanuni ve serbest ihtiyatlar
  14. Zekâta tabi olmayan sabit varlıkların alımından kaynaklanan borçlar düşülmez.

→ Hayvanlar (deve, sığır, koyun)

  1. Hayvanlar süt ya da üreme amaçlı edinilmiş olsa bile zekâta tabidir. Hayvanların zekâta tabi olması için yılın çoğunda açık otlaklarda otlatılması şarttır. (Özel oranları vardır)
  2. Eğer hayvanlar ticari amaçla tutuluyorsa zekâtı ticaret malı olarak toplam değerinden ödenir.
  3. Endüstriyel olarak yetiştirilen sığır ve manda gibi hayvanlardan elde edilen süt ve yün gibi ürünler ticaret amaçlı ise ticaret malı olarak sadece ürünlerden zekâtları ödenir.
  4. Satışı yapılan et ve yumurta tavukları, süt ve hayvan stokları ticari amaçla tutuldukları sürece ticaret malı olarak zekâta tabidirler.

→ Zirai ürünler ve meyveler

  1. Sulamaya ihtiyaç olmaksızın masrafsız zirai ürünler ve meyvelerin zekât miktarı % 10'dur.
  2. Sulamalı ve masraflarla yapılan zirai ürünler ve meyvelerin zekât miktarı % 5'tir.
  3. Zirai faaliyet için kiralanmış yerden elde edilen mahsulün zekâtı kiracıya aittir.
  4. Ortaklar hisselerine göre zekâtı öder

→ Madenler

  1. Madenler için uygulanacak zekât oranı % 2.5'tir.
  2. Eğer çıkarılan madenler devlete aitse zekâta tabi değildir.
  3. Denizden ticaret amaçlı çıkarılan inci, mercan ve balıklar ticaret malı olarak zekâta tabidir.
  1. Ücretler, maaşlar, serbest meslek gelirleri (Bir yıl elde kalmamak şartıyla)
  2. Bina ve ekipmanlar gibi ticarete konu olmayan kullanılan sabit varlıklar
  3. Kamu kurumları nezdinde tutulan sigorta fonu malları ile kamu malları
  4. Vakıf malları
  5. Kurumun ticaretini yapmadığı patent hakkı, marka ve bilgisayar yazılımı gibi gayr-ı maddi varlıklar
  6. Ticareti yapılmayan araç yedek parçaları ve sınai teçhizatlar gibi kullanılmak üzere temin edilmiş menkul varlıklar
  7. Kiradaki varlıklar (kiraya verilmiş gayrimenkuller, araçlar vs. Bunların aslından zekât verilmez)
  8. Gayrimenkul yatırımları
  9. Ticari amaç güdülmeyen uygulamada bulunan sermaye projeleri
  10. Elde tutup gelirinden (nema) yararlanmak amacıyla hisse senetlerine yapılan yatırımlar (Hisse başına düşen zekâta tabi mal miktarının zekâtı verilir
  11. Üretilen ticaret malının içeriğine girmeyen ve bizatihi varlığı devam etmeyen yakıt ve temizlik malzemeleri gibi üretime yardımcı mallar
  12. Batık alacaklar (tahsilinden ümit kesilen alacaklar) ya da tahsili şüpheli alacaklar
  13. Ticari amaç için kullanılmayan ve malın kıymetini artırmayan paket ve ambalaj malzemeleri
  14. Sigorta primi zekâta tabi değildir.
  15. Sözleşmelerden kaynaklanan ve işletme imkânı olmayan nakdî teminatlar
  16. Sözleşmelere dayalı olarak yapılan avans ödemeleri
  17. Peşin ödenen giderler
  18. Üzerine bloke konulmuş ve işletmesine imkân tanınmayan kanuni mevduatlar
  19. Ticari amaçla edinilen zekâta tabi malların alımından kaynaklanan borçlar
  20. Devlete ait madenler
  21. Ziraat için yapılan inşaat faaliyetleri
  22. Gübre ve haşere ilacı gibi üretim için gerekli malzemeler
  23. Arazi sulamak veya yük taşımak üzere kullanılan hayvanlar
  24. Ticaret amaçlı olmayan at, katır ve eşek gibi kullanılmak ya da hobi olarak edinilen diğer hayvanlar (Ebu Hanife'ye göre atlarda kırkta bir zekat vardır.)
  25. Üretim amaçlı tavuklar (bunlar kiraya verilmiş mal gibi değerlendirilirler)
  26. Vergi yedeği
  27. Borçlar
  28. Bilanço tarihi itibarıyla cari mali dönem boyunca ödenecek yükümlülükler
  29. Gelecek mali dönemde kurumun ödemesi gereken borç taksitlerinin toplamı
  30. Herhangi bir kısıtlamaya tabi tutulmamış katılma/yatırım hesabı sahiplerinin hakları
  31. Azınlık hakları (konsolide finansal tablolarda yer alan tâbi şirketteki diğer ortakların hakları)
  32. Devletin hakları
  33. Vakıf hakları
  34. Bağış hakları
  35. Belirli bir sahibi olmayan ve kâr amacı gütmeyen kurumların hakları.
  36. Zekâtın hak sahiplerine ulaştırılması için yapılan masraflar
  37. Kârları belirli bir mülkiyet sahibine aktarılmayan ilim, hayır ve sosyal hizmetlerle ilgilenen kamu ve özel müesseseler.
  38. Kurumlar için, müşterilerce açılmış cari ve yatırım hesaplardaki tutar
  39. Kurumlar için, satımı yapılmış selem ve istisnâ' malı alacaklıları
  40. Kurumlar için, satın alınmış istisnâ' malı alacaklıları
  41. Kurumlar için, ödeme senetleri, kısa vadeli borçlar, overdraft hesaplar ve tahakkuk etmiş masraflar ve vergiler

Hanefî mezhebine göre şahıslara olan borçlar; paralarda, ticaret mallarında ve sâime hayvanlarda zekâttan düşülür. Mesela gelecek yıla ait borçları ödemek için ayrılan paradan zekât verilmesi gerekmez. Burada bir tartışma vardır. Kısa vadeli borçların zekâttan düşüleceği hemen herkes tarafından kabul edilirken uzun vadeli borçların düşülüp düşülmeyeceği ya da sadece bir yıllık miktarının mı düşüleceği konularında ihtilaf vardır. Klasik Hanefi görüşe göre mükellefin zimmetinde sabit olmuş hem kısa vadeli, hem de bir yıldan uzun vadeli borçlar zekât hesaplanacak maldan muaf tutulur. Tabloda her iki şekilde de hesap yapılması mümkündür. Diyanet Din İşleri Yüksek Kurulu; "o zekât yılına ait olan birikmiş, vadesi o yıl içinde dolmuş veya dolacak olan ve dolayısıyla o yıl içinde hemen ödenmesi gereken borçlar" şeklinde görüş beyan etmiştir.

Enflasyon nedeniyle para değer kaybediyorsa elde bulunan varlıklar fiyatlar genel seviyesindeki değişmeye göre düzeltilir.

Ticaret malı denince kâr elde etmek amacıyla piyasaya arz edilen her türlü mal; ev eşyası, makine, alet, yiyecek, giyecek, bina, inşaat malzemesi, arsa, arazi, süs eşyası, maden, hayvan vb. anlaşılır. Ticari varlıkların zekâtı hesaplanırken, zekâtın farz olduğu zaman satıldıklarında elde edilmesi beklenen rayiç fiyatları (piyasa değerleri) esas alınır. Zekâtın farz olduğu gün ile ödemenin yapıldığı gün arasında fiyat değişimleri yaşanmış ise zekâtın farz olduğu gün esas alınır. Ancak Din İşleri Yüksek Kurulu ticaret malında ileride sağlanması muhtemel artışların dikkate alınmayacağını belirterek "zekâtın verileceği tarihteki maliyet değeri esas alınır" demiştir. Altınlar, dövizler ve hisse senetleri piyasa değerleri üzerinden zekâta tâbidir ve alış fiyatı değil, zekât hesaplama tarihindeki değerleri esas alınır.

Farklı ürünlerden zekât veren kişiler ürünün zekâtını verdikten sonra bunları satıp elindeki paraya kattıklarında bir zaman sonra o paralarla birlikte zekâta tâbî olurlar. Ancak saime hayvanlar, zekâtı verildikten sonra satılsa elde edilen para diğer paralara katılmaz ve zekât için ayrıca bir sene geçmesi gerekir.

Kaynakça

Heyet, "İslâmî Standart 35: Zekât", Faizsiz Bankacılık Standartları, çev. Mehmet Odabaşı - İshak Emin Aktepe, (İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 2012), s. 653-680, https://www.tkbb.org.tr/documents/Yonetmelikler/FAIZSIZ-FINANS-STANDARTLARI.pdf

http://www.isav.org.tr/img/20171018__4329034686.pdf

2015 yılında Konya'da gerçekleştirilen II. Uluslararası İslâm Ticaret Hukuku Kongresi'nin sonuç bildirgesi, http://www.islamticarethukuku.org/

http://www.islamansiklopedisi.org.tr/zekat

https://www.zakat.org/en/zakat-resource-center/en-zakat-calculator/

http://www.isav.org.tr/img/20131101__779687763.pdf

Doç. Dr. Murat Şimşek

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Turkuvaz Medya Grubu'na aittir. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz.
Ancak alıntılanan köşe yazısı/haberin bir bölümü, alıntılanan habere aktif link verilerek kullanılabilir. Ayrıntılar için lütfen tıklayın.
Yazarın Tüm Yazıları
X
Sitelerimizde reklam ve pazarlama faaliyetlerinin yürütülmesi amaçları ile çerezler kullanılmaktadır.

Bu çerezler, kullanıcıların tarayıcı ve cihazlarını tanımlayarak çalışır.

İnternet sitemizin düzgün çalışması, kişiselleştirilmiş reklam deneyimi, internet sitemizi optimize edebilmemiz, ziyaret tercihlerinizi hatırlayabilmemiz için veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız.

Bu çerezlere izin vermeniz halinde sizlere özel kişiselleştirilmiş reklamlar sunabilir, sayfalarımızda sizlere daha iyi reklam deneyimi yaşatabiliriz. Bunu yaparken amacımızın size daha iyi reklam bir deneyimi sunmak olduğunu ve sizlere en iyi içerikleri sunabilmek adına elimizden gelen çabayı gösterdiğimizi ve bu noktada, reklamların maliyetlerimizi karşılamak noktasında tek gelir kalemimiz olduğunu sizlere hatırlatmak isteriz.