Canlılar biliminden kaynaklanan yeni bir felsefe-bilime doğru

Varolanların, bütün süreçler ile etkileşmelerin kaynağı, aslı, esâsı olan maddenin, söz konusu konumunu kaybetmesiyle birlikte klasik bilimin iki aksiyomu, nedensellik ile nesnelliğin de zayıfladıklarını, hâkim güçlerinden çok şey yitirdiklerini görüyoruz. Ne var ki, bu sefer bilimin yerini ilme terkettiğini öne sürmek, durumu yanlış değerlendirmek olur. Galileo-Newtonöncesi ilme yaklaşıldığı bile kesinlikle söylenemez. Çünkü temelde yine tavizsiz dindışı, gayrımanevî bir tutum; öznel duygulanımların, tavır alışların, araştırılan konuya idhâl yasağı; gâyeliliğe asla yönelinmemesi, tesbitlerin biçimsel, öncelikle de matematik tarzda dile getirilmesinin zorunlu sayılması hususları, çağdaş bilimin, klasik mekaniği esâs bilen bilim anlayışından kopmamış olduğunu göstermektedirler. Değişen, birtakım temel kabullerin, ilkeler ile tariflerin sınırlayıcılık gücüdür. Çağdaş bilimin en önemli kavramı energi, sözgelişi maddedışı, maddî- olmayan (Fr immateriel) vakıaları dile getirmekle birlikte, kesinlikle madde-ötesi (Fr transmateriel) anlamını taşımamaktadır. Kimi vakıaların maddî-olmaması hususu, elbette nesnenin —maddenin yahut alanın— kendisini (Alm an sich) vermesini beklediğimiz varlıköğretisini (Y-Fr ontologie) benimsemiş klasik fiziğin pek hoş görebileceği bir anlayış olamaz. Klasik fiziğin keskin, köktenci tavrı (Alm klassische Vollstandigheit) yerini, kuvantum mekaniğinin tamamlayıcı, bütünleyici (Alm Komplementaritat) bakış açısına bırakmıştır.^[i] Böylelikle gerçekliğin, belli bir bakış açısının tekelinde bulunmadığı mütâleası ağırlık kazanmıştır. Her varlık alanı, buna göre, başlıbaşına bir gerçekliktir. Bundan dolayı, başka bir gerçeklik kesitini temsil eden değişik bir varlık alanına geri götürülemez.^[ii] Bu bağlamda, Onyedinci yüzyıldan beri süregelen canlılar bilimini fiziğin bağrında eritme çabaları da önemlerini yitirmişlerdir.

İşte alışılagelmiş bilim anlayışının kabul edemeyeceği, fakat günümüz canlılar biliminin de kendilerinden yoksun kalamayacağı kavramların başında teleonomi gelmektedir. Aslında bu, teleoloji terimiyle kullanılagelmiş, ama alışılmış bilim anlayışının, deyim yerindeyse, kapıdan kovduğunu, günümüz biliminin, birtakım tadillerle bacadan yeniden içeri soktuğu bir kavrayıştır. Teleolojinin yanısıra, onun tabii uzantısı yahut öncüsü gibi gözüken, doğada, giderek, evrende -Jacques Monod'nun savunduğu savın tersine- zorunluluğu vargören anlayışın da bundan böyle ufukta belirmesi gerekiyor. Günümüzde teleonomi ile evrim düşüncelerini artık dışlamayan canlılar bilimi, böylelikle özerk mevki edinen bilim olmak durumuna girmektedir. Bundan da öte, Onsekizinci yüzyıldan beri felsefe-bilime zemin oluşturan fizik yerine, Yirminci yüzyıl başlarında izini yitirdiğimiz, ama artık yeni baştan meydana getirilmesi gereken bir felsefe-bilim sisteminin tabanı canlılar bilimi olmalı. Res Cogitans ile Res Extansa arasındaki duyarlı dengeyi elden geldiğince gözeterek gerçekliği en az çarpıtıp sakatlamak sûretiyle bizlere yansıtmağa aday düşünme araştırma tutumu gibi görünen, canlılar bilimidir de ondan.

(Ş. Teoman Duralı'nın, Dergah Yayınları'nca yayınlanan 'Hayatın Anatomisi – Canlılar Bilimi Felsefesi – Evrim ve Ötesi' isimli kitabından alıntılanmıştır.)