Ali bin Mehmed bin Hilal

Hat san'atı'nın büyük isimleri - 61

Kaynaklarda adına rastlanmayan Hattat Ali Efendi, burada tanıtacağımız mushafın ketebe kaydına göre, Topkapı Sarayı'nın Seferli Koğuşu sâkinlerinden olup Halil oğlu Mehmed'in oğludur. Kendisi bu mushafını zayıf eliyle 1070 yılı Zilkāde ayının -gününü belirtmediği- bir cumasında (Temmuz-Ağustos 1660) yazıp bitirmiş; bunun için Allah'a hamd, Peygamberine ve devrinde yaşadığı Sultan Mehmed bin İbrahim'e (IV. Sultan Mehmed, saltanatı:1648-1687) duâ etmektedir (Resim 1).

Hususi koleksiyonda bulunan ve sağlam bir hattat elinin mahsûlü olan bu mushaf, câmi boyu sınıfına giren, irice nesihle yazılmış mükemmel bir eserdir (Resim 2). Aynı mükemmeliyet tezhîbinde de görülüyor. Doğru desenlerle, temiz ve ince işçilikle vücud bulan serlevha (Resim 3), sûrebaşı; cüz, hızib, secde güllerinin tezhibleri, bu mushafa bakanın yüzüne gülüyor; durakları da şeşhâne... Hattatın ismi ve Saray'a mensûbiyeti -hiç olmazsa- imzasından belli; lâkin müzehhibin kimliği meçhul.

Mushafın aynı san'atkâra âid olduğunu tahmin ettiğimiz kabı da şâhâne bir Osmanlı cildidir (Resim 4). Koyu kahverengi deri üstünde hatâyî gurubu motiflerle serbest tasarlanmış mülemmâ şemse, salbek ve köşebendler; hatâyî ve bulut motifleriyle alttan ayırma paftalı kenarsuyu görülmektedir. "Kur'ân-ı Kerîm'e temiz olanlardan başkasının dokunmayacağı"nı belirten (LVI, Vâkı'a,79) âyetin yer aldığı alttan ayırmalı sülüs hattı ve bunun iki tarafında fırçayla işlenmiş rûmî desenleri vardır. Aynı nefâsetteki mıkleb kısmı yetmezmişçesine, vişneçürüğü kab içinde de hatâyî gurubu şemse ve salbekin seyrine doyum olmuyor (Resim 5). Mushaf âdetâ bugün yazılıp bezenmiş gibi, yıpranmadan zamanımıza gelebilmenin bahtiyarlığını hâl diliyle söylemektedir.

Resim 1: Ali bin Mehmed mushafının ferağ kaydı.

Resim 2: Ali bin Mehmed mushafından iki ara sahife.

Resim 3: Aynı mushafın serlevhası.

Resim 4: Aynı mushafın alttan ayırma mülemmâ şemseli kabı.

Resim 5: Aynı mushafın şemseli kab içi.

Prof. Uğur Derman