DEAŞ sonrası ne olacak sorusunun cevabı yavaş yavaş kendini ele vermeye başladı. Yaklaşık iki hafta önce IKBY Başkanı Mesut Barzani'nin bağımsızlık referandumuna ilişkin yaptığı açıklamalar, düştü haberlere. Barzani, 25 Eylül'de Bağımsızlık Referandumunun, 6 Kasım'da ise seçimlerin gerçekleştirileceğini ve kendisinin de aday olmayacağını duyurdu. Aslında Mart ayından beri bağımsızlık referandumunun yakın bir zamanda yapılacağını bir çok kez tekrar etmişti. Dolayısıyla bu açıklamalar sürpriz değil. Goran, Irak merkezi yönetimi, Türkiye, İran, çeşitli Avrupa ülkelerinden gelen tepkilere rağmen Barzani yönetimi referandumun yapılmasında ısrarcı davranıyor.
Irak'ta Saddam'ın iktidardan indirilmesi rejim değişimi ile değil, Irak'ın çöküşü ile sonuçlandı. IKBY'nin Irak'ın kuzeyinde bağımsız bir devlete kavuşma stratejisi de on yıllar sonra bu ortamda gerçekleşme imkanı buldu. Hatta birkaç kez kazanılıp kaybedilen özerklik bile 2005 yılının başında kalıcı hale geldi. Saddam sonrası Irak'ın Kuzey'inde özerk bir yönetimin kurulmasıyla başlayan süreç adım adım devletleşmeye doğru evrildi.
Erbil yönetimi bugün içerde bir çok sorunla uğraşsa da bağımsızlık referandumu için uygun fırsatı bulduğunu düşünüyor. Önce sorunlara kısaca bir göz atalım. 2005 yılında itibaren hızlı bir şekilde artan yatırımlar özellikle DEAŞ'ın Musul'u ele geçirerek Erbil'e doğru harekete geçtiği 2014 yılından itibaren durma noktasına geldi. Bölgenin siyasi görüntüsü de pek parlak değil. 2013 yılında yapılması gereken başkanlık seçimleri yapılmadı ve Barzani'nin görev süresi 2015'e uzatıldı. 20 Ağustos 2015'te yapılması kararlaştırılan seçimler ise hala yapılabilmiş değil.
Seçimler etrafında oluşan çekişmeler, siyasi partileri fazlasıyla germiş durumda. Parlamento başkanının Erbil'e giremediği bir ortam söz konusu. İç çekişme bölgenin ikinci büyük partisi Goran'ı referandum karşıtı bir noktaya itmiş durumda.
Bu sorunlara rağmen IKBY'nin referandum kararında ısrarcı olmasını nasıl açıklanabilir? Bir ülkenin bölünmesi aslında aynı zamanda formel bir süreç ve asgari uluslararası hukuk şartlarının yerine gelmesi gerekiyor. Ayrılan bölgede referandum yapılması, ana ülkenin buna razı olması ve uluslararası tanınırlık. Ancak bugün Ortadoğu'da siyaset yapmanın ve büyük kazanımlar elde etmenin yolu "oldu-bitti" stratejisi gütmek. Güçlü fiili durumların kendi hukuki alt yapısını da hazırlaması zor olmuyor.
Barzani de bölgesel yönetimin iç meseleleri, Irak yönetimi ile ilişkiler ve bölgesel güçler açısından ortamın bağımsızlık için fazlasıyla uygun olduğunu düşünüyor: Her şeyden önce Barzani bağımsızlık referandumu ile bütün bu iç çekişmeleri aşmayı planlıyor. Barzani ile oldukça kötü ilişkilere sahip Goran bile bağımsızlık konusunun Barzani ile bütünleşmesinin yanlış olduğunu dile getirmekle yetiniyor.
İkinci düzey Irak merkezi yönetiminin durumu: Irak merkezi otoritesinin DEAŞ'la meşgul olduğu bu dönem Barzani'nin elini rahatlatmakta. DEAŞ'la mücadeleyi bir kaldıraç olarak kullandığı da açık. IKBY'nin uluslararası aktörler nezdinde tanınırlığı artmasının yanısıra bu süreçte kontrol ettiği toprakları epeyce genişlettiğini göz önünde bulundurmak gerekir.
Barzani yönetiminin en çok zorlanacağı nokta ise Türkiye ve İran gibi bölgesel güçleri ikna etmek olacaktır. Türkiye ile ilişkilerinin gelmiş olduğu noktanın ötesinde, Türkiye'nin öncelikli meselesinin Suriye ve daha özelde PKK'nın olduğunu ve PKK'ya karşı işbirliği üzerinden Türkiye'yi ikna edebileceğini düşünüyor olması muhtemel.
İran'a karşı ise en büyük kozu Tump yönetiminin tutumu. Trump'ın İran'a karşı uygulamaya koyması beklenen çevreleme stratejisini bir kaldıraç olarak kullanmaya yoluna gidecektir.
Bu senaryoya bakıldığında Barzani yönetiminin eli rahat görünüyor. Ancak DEAŞ sonrası denklemlerin sürpriz hamlelere gebe olduğunu da göz önünde bulundurmak gerekiyor.
