Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Avrupalı Türk Demokratlar Birliği'nce (UETD) Saraybosna'da pazar günü düzenlenen Olağan Genel Kurul'da Avrupa'da yaşayan Türkler ile bir araya geldi.
Erdoğan, Saraybosna ziyareti sırasında Bosna Hersek'in ilk cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegovic'in Kovaçi Şehitliği'ndeki kabrini ziyaret etti. Erdoğan, Kovaçi Şehitliği'nin yanında bulunan Osmanlı Şehitliği'ni de görünce, buranın yeniden düzenlenmesi yönünde talimat verdi.
MEZAR TAŞLARI 'TARİHİ ESER' NİTELİĞİNDE
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın talimatının ardından Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından Saraybosna'daki Osmanlı Şehitliği'nde çalışmalara başlandı.
Balkanlar'dan sorumlu TİKA Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Birol Çetin, "Bu mezarlıkla ilgili Sayın Cumhurbaşkanımız, bakanımıza bu mezarlığın yeniden çevre düzenlemesinin yapılmasıyla ilgili talimat verdiler. Burası 1500'lü yıllardan beri mezarlık olarak kullanılan bir yer. 1878'lerde Avusturya- Macaristan İmparatorluğu döneminde park yapılmış. Daha sonra 1992 yılında da çok sayıda şehit var ki, bunların bir an önce defnedilmesi lazımdı. Aliya'nın (İzzetbegovic) da yattığı şehitlik, 1992'den sonra yapılmış. Stalingrad Belediyesi ile bugün görüşmelerimizi tamamlayacağız. Buradaki mezar taşlarının tarihi eser niteliği var. Koruma Kurulu'nun iznini aldıktan sonra Cumhurbaşkanımızın talimatını yerine getireceğiz. Önce çevre duvarı, ağaçlandırma, mezar taşlarının onarımı dâhil daha güzel bir hale getireceğiz. Bugünden itibaren çalışmalarımız başladı. Saraybosna'da birçok restorasyon faaliyetimiz tamamlandı. İnşallah, çok kısa bir sürede burayı da tamamlayacağız. Başçarşı'daki taşların düzenlenmesi gibi buranın da düzenlenmesini gerçekleştireceğiz" dedi.
SARAYBOSNA'YI OSMANLI ŞEHİRLEŞTİRDİ
Bosna'nın incisi Saraybosna, tarih boyunca birçok devlet tarafından kontrol altına alınan bir şehirdi. Fatih Sultan Mehmet tarafından 1463 yılında fethedildikten sonra, Osmanlı hâkimiyeti altına girdi.
Şehrin modernleşme serüveni de bu dönemde başladı. Ne zaman kurulduğu belli olmayan Saraybosna, Osmanlıların ilk dönemlerinde köy büyüklüğünde bir pazar yeriydi. 1489 tarihli Tahrir Defteri'ne göre, o dönemde bölgede sadece üç mahalle bulunuyordu.
Bu tarihten itibaren her geçen gün büyüyen Saraybosna'nın en dikkat çekici gelişimi, 1521-1541 yılları arasında, Gazi Hüsrev'in sancak beyliği sırasında olmuştu. Cami, medrese, kütüphane, hamam, iki adet han ve bir bedesten inşa ettirerek şehrin gelişimine önemli katkıda bulunan Gazi Hüsrev Bey'in kurduğu vakıf 20'inci yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştü.
ŞEHRİN NEREDEYSE TAMAMI MÜSLÜMANDI
Osmanlılar döneminde Saraybosna, civar köylerden de göç alan bir şehirdi. Eski sokak adlarının çoğunu da bu köy isimleri oluşturuyordu. 16'ıncı yüzyılın sonlarına gelindiğinde, toplam 93 mahalleden ikisi Hristiyan, 91'i ise Müslümandı.
O dönem bir Osmanlı tebaası olan Saraybosna halkının, metfunları da bu topraklarda kurulan Osmanlı mezarlıklarına defnediliyordu. Onlardan biri de, Saraybosna'nın merkezindeki Mahalle-i Mekabir adı verilen yerde, şehrin en eski mezarlığı olan Kovaçi Mezarlığı'ydı.
KOVAÇİ MEZARLIĞI'NDA OSMANLI ŞEHİTLİĞİ
"Taş ustası" anlamına gelen "Kovaçi" adıyla anılan bu bölgede Osmanlı Mezarları, günümüzde hâlen varlıklarını koruyorlar. Ancak pek çok mezar taşı kayıp veya toprak altında.
Kovaçi Mezarlığı'nda bulunan mezar taşlarının bir kısmının üzerinde kitabe bulunmuyor. Saraybosna'nın pek çok yerinde rastlanan bu tip mezarlar hakkında yorum yapmak zor olsa da, mezarların üzerindeki çeşitli semboller, bezemeler veya serpuş kısımlarındaki başlıklar, tarihlendirme için zaman zaman ipuçları verebiliyor.
ÇOĞU MEZAR TAŞINDA KİTABE YOK
Osmanlı Türkçesi'nin, fetihten bir süre sonra kullanılmaya başlandığı düşünülerek, serpuşlu mezar taşlarının kitabesiz olması normal karşılanıyor. Sonradan Müslüman olmuş kişilerin mezar kitabelerinin, ancak bir süre sonra Arap harfli metinlere ve dolayısıyla da Osmanlı Türkçesi'ne dönüşmüş olduğu tahmin ediliyor.
Bu geçiş döneminde mezar taşlarının üzerine Müslümanlığı sonradan kabul eden Slavların herhangi bir yazı veya işaret koymamış oldukları düşünülüyor. Bir başka neden olarak, orada ölen Osmanlı askerleri için mezar taşı yapıp, üzerine kitabe yerleştirmenin, merkezden uzak olunması nedeniyle zor bir iş olduğuna işaret ediliyor.
MEZAR TAŞLARININ İLK ÖRNEKLERİ İSTANBUL'DAN
Bölgede kullanılan Osmanlı dönemi mezar taşı modellerinin ilk örneklerinin, 15'inci yüzyılda İstanbul ya da Üsküp şehirlerinden getirildiği tahmin ediliyor.
16'ıncı yüzyılın sonlarına kadar Saraybosna merkezinde olmasa bile, yakın yerlerde Bosançitsa diliyle yazılan mezar taşları kullanılıyordu. Zaman içinde, Türkçe okuyup yazanların sayısı arttıkça, kavuklu mezar taşlarının kitabeleri Arap harfli ve Osmanlı Türkçesi metinlere dönüştü.
Bu yüzyıla ait olan ve sayıca çok az bulunan bazı kitabêlerde "kad entekale el-merhûm…" biçiminde başlayan Arapça kalıplar, yerini Osmanlı Türkçesi ile yazılmış kitabelere bırakıyordu. Mezar taşlarının üzerindeki kitabêlerde sıklıkla, "Hüve'l-Hayyü'l-Bâkî" ve "Ah mine'l-mevt" kalıpları kullanılıyordu.
2007 YILINDA TESPİT EDİLMİŞTİ
Osmanlı dönemindeki bu Müslüman mezar taşları, İstanbul'daki gibi biçimsel çeşitlilik göstermese de, biçim açısından oldukça özgündü. Birkaç istisna dışında, kadın mezar taşları üçgen alınlıklı, az bezemeli ve gösterişten uzak modellerdi. Erkek mezar taşlarında ise çeşitlilik başlıklardan kaynaklanıyordu.
2007 yılında Saraybosna'da yapılan katalog çalışmasında, 15'inci yüzyıldan 21'inci yüzyıla kadar tarihlenen 193 mezar taşı tespit edilmişti. Osmanlı döneminden kalma, ortak tarihin sembolü mezar taşları, arkeolojik çalışmalarla gün yüzüne çıkarılmıştı.
DAVA YOLUNDA BİR YAŞAM: ALİYA İZZETBEGOVİÇ ALİYA'NIN MEZARI, OSMANLI ŞEHİTLİĞİNİN YANINDA
Saraybosna şehir merkezinde, Osmanlı mezarlarının da bulunduğu Kovaçi Şehitliği'nde, Bosna Hersek'in ilk Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç'in kabri bulunuyor.
1992-1995 yılları arasında gerçekleşen Bosna Savaşı sırasında, hayatını kaybeden Bosnalılar, Sırp keskin nişancılarının ateşinden korunmak amacıyla gece yarısı bu şehitliğe defnedilmişti. Aliya İzzetbegoviç'in, "Vasiyetimdir, beni şehitlerimin yanına gömün. Benim yerim, onların yanıdır. Beni ayrı bir yere defnetmeyin, zira benim ziyaretime gelenler onlardan da dualarını esirgemesin, mahzun kalmasınlar" sözü üzerine, naaşı buraya defnedildi.
Aliya'nın mezar taşında sıfat olarak "cumhurbaşkanı" değil, "Abdullah/Allah'ın kulu" yazıyor. Aliya'nın kabir toprağının bir kısmı İstanbul'dan, Fatih Sultan Mehmet Han türbesinden getirilmişti.
ASKERLERİNİ TEKBİRLERLE SELÂMLAYAN BİR LİDER: ALİYA İZZETBEGOVİÇ Derlenmiştir.
Nurcan Boşdurmaz, Ayla Ödekan, Edhem Eldem - Osmanlı döneminden günümüze Saraybosna Müslüman mezar taşları