Fatih'in müderrisi: Ali kuşçu
Astronomi ve matematik alimi Ali Kuşçu 550 yıl önce aramızdan ayrıldı... Osmanlı bilimi açısından bir dönüm noktası oldu. Kuşçu, İslam dünyasındaki aritmetik ve hesap bilimini imparatorluğa taşıdı. Zaten kendisi de Mâveraünnehir bölgesinin son matematik âlimlerindendi. Onunla beraber gelen alimler ve yetiştirdikleri talebeler, Osmanlı'da bilimsel faaliyetlerin canlanmasını sağladı. Ali Kuşçu'nun çalışmaları sadece Devlet-i Aliyye'yi değil, Avrupa astronomisini ciddi olarak etkiledi. Yüzlerce yıl eserleri ders kitabı olarak okutuldu.
◾ Osmanlı'nın en önemli bilim insanlarından olan Ali Kuşçu, 15. yüzyılın başlarında Semerkant'ta dünyaya geldi. Asıl adı Alâeddin Ali, babasının adı Muhammed'di.
◾ Babası, Timurlular Devleti'nin hükümdarı Uluğ Bey'in doğancısıydı. Bundan dolayı da Alâeddin Ali, Kuşçu lakabıyla tanındı. Babasının sarayla irtibatından dolayı Ali Kuşçu, eğitiminin önemli kısmını bu çevrede tamamladı. Uluğ Bey, Gıyâsüddîn el-Kâşî, Kadızâde-i Rûmî ve hükümdarın etrafındaki diğer bilim insanlarından matematik ve astronomi dersleri aldı.
◾ Dolayısıyla da astronomiye dair temel bilgileri Semerkant'ta hem hükümdar hem de önemli bir bilim insanı olan Uluğ Bey'den aldı.
Astronomi çalışmaları ile tanınan Müslüman alim: Merrakuşi
◾ Uluğ Bey'in kendisine "faziletli oğlum" dediği Ali Kuşçu, özel ilgiyle yetişti. Bir türlü ilme doymayan Kuşçu, başka bilim insanlarıyla tanışmak için gizlice Kirman'a gitti.
◾ Kirman'da birçok kitabı okuma fırsatı buldu. Bunlardan biri Nasîrüddîn-i Tûsî'nin "Tecrîdü'l-kelâm"ı ve şerhiydi. Sonrasında Tûsî'nin Şerhu't-Tecrîd'ini (Tecrîd Üzerine) şerh etti ve İlhanlı hükümdarı Ebû Saîd Han'a takdim etti.
◾ Uluğ Bey'in yanına döndüğünde Kirman'da yazdığı Hallü eşkâli'l-kamer (Ay'ın Görünümleri Üzerine) adlı risâlesini hükümdara sunarak takdirini kazandı. Ayrıca Risâle der İlm-i Hey'e (Astronomi Risalesi) ve Risâle der İlm-i Hisâb (Aritmetik Risalesi) adlı Farsça iki risale daha kaleme aldı.
İslam uygarlığından Osmanlı'ya astronomi hakkında 20 ilginç bilgi
◾ Uluğ Bey, Ali Kuşçu'yu ilmini ilerletmesi için Çin'e gönderdi. Buradan dönüşünde dünyanın yüzölçümünü ve meridyeni hesapladı. Uluğ Bey, kendinden önceki rasathanelerde hazırlanan eski astronomi tablolarında bulunan hataları düzeltmek için Semerkant'ta bir gözlemevi açtı. Buranın başına ilk önce Gıyaseddin Cemşid'i sonrasında da Kadızâde Rûmî'yi getirse de tabloları tamamlayamadan vefat etti. Bunun üzerine Ali Kuşçu, Semerkant Rasathanesi'nin başına getirildi.
◾ Ali Kuşçu, 1437'de gözlem çalışmalarını bitirerek Zîc-i Gürgânîadı verilen yeni astronomi tablosunu tamamladı. Bu çalışma hem İslam dünyasında hem de Avrupa'da asırlar boyunca kullanıldı. Ali Kuşçu'nun bu tablosu önceli çalışmaları hükümsüz bıraktı.
Müslüman alimlerin bilim tarihine yön veren uzay çalışmaları
◾ 1449 yılında Uluğ Bey'in öldürülmesinden sonra başlayan taht kavgaları Semerkant'ı yaşanmaz hale getirince, Ali Kuşçu da ailesiyle birlikte Timurluların sarayından ayrılarak Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan yönetimindeki Tebriz'e gitti.
◾ Uzun Hasan, bilime değer veren bir hükümdardı. Sarayda büyük itibar gören Ali Kuşçu, burada ilmi meclislere katıldı. Uzun Hasan ile Fatih Sultan Mehmet arasındaki anlaşmazlıkların halledilmesi için Akkoyunlu hükümdarı tarafından elçi olarak İstanbul'a gönderildi. Ali Kuşçu ve kalabalık heyeti, Fatih Sultan Mehmet tarafından büyük bir merasimle karşılandı.
İslam uygarlığındaki astronomi çalışmaları
◾ Bilime oldukça önem veren Fatih Sultan Mehmet, payitahtın kültür merkezi haline gelmesi için her fırsatta bilim insanlarını şehre davet ediyordu. Bunlar arasında en dikkat çekeni ise Ali Kuşçu'ydu.
◾ Sultan, Ali Kuşçu'nun ünün daha önce duymuş ve ilk görüşmede takdir etmişti. Kendisine İstanbul'da çalışmasını teklif etti. Ali Kuşçu da elçilik görevini tamamladıktan sonra İstanbul'a dönmeye söz verdi.
◾ Diplomasi görevi bitince Ali Kuşçu, II. Mehmet'e verdiği sözü tutarak ailesi ve yakınları ile İstanbul'a döndü. Sultan, yol boyunca kendisine refakat etmesi için heyet gönderdi. Rahat bir yolculuk geçirmesi için her konakta bin akçe harcandı. İstanbul'da büyük törenlerle, armağanlarla karşılanmasını sağladı.
