Arama
İktisadın temellerini Adam Smith’ten önce İbn Haldun attı
Dünya üzerinde iktisadın temellerini Adam Smith'in attığı bilinir. Kaleme aldığı Ulusların Zenginliği adlı eseri, ekonomi alanında bir başucu kaynağıdır ve ünlü filozof, literatüre kazandırdığı görüş ve kavramlarla "ekonominin babası" olarak anılır. Ancak onun savunduğu teorileri kendisinden 4 asır önce İslam uygarlığında yaşayan bir alim dile getirmiştir: İbn Haldun. Refahın kaynağının emek olduğunu belirten İbn Haldun, iktisadın psikoloji ile etkileşimine de dikkat çekmiş; emeğin ahlak ve karakter üzerindeki etkisine ışık tutmuştur.
Klasik iktisat, serbest piyasa gibi bugün sıklıkla duyduğumuz kavramları dünya literatürüne kazandıran, daha geniş kitlelerce duyulmasını sağlayan bir isimdir Adam Smith.
Ünlü filozof 18'inci yüzyılda yaşadı; "ekonominin babası" olarak görüldü. Milletlerin zenginliğinin doğası ve nedenleri hakkında yaptığı incelemeleri, kaleme aldığı "Ulusların Zenginliği" adlı kitabında topladı. Bu eser, Batı'da iktisat alanında ortaya konan ilk yapıttı. Eserinde kaleme aldığı görüşler, modern iktisat için başucu kaynağı niteliğindeydi.
Ulusların Zenginliği, piyasa mekanizmasının kendi haline bırakıldığında her türlü sorunu çözebileceğini savunuyordu. Yine bu yoruma göre Adam Smith, piyasanın genel refahı artıracağını ve genel refahın nüfusun bütün sınıflarına adil bir şekilde dağıtılmasına hizmet edeceğini ortaya koymuştu.
Ona göre kazanç peşinde koşmak, sanıldığı gibi kötü şeyler değildi. Smith, insanların bireysel çıkar peşinde koşmasına karşın, "görünmeyen bir el"in, bencil davranışların toplumsal açıdan yararlar sağladığını savunuyordu. Kâr elde etmek dışında hiçbir amacı olmayan kişinin, aslında hiç de böyle bir şey amaçlamadığı halde, toplumun ihtiyaç duyduğu ürünleri piyasaya sunduğunu ve işsizler için iş imkânı sağladığını ifade ediyordu.
Refahın kaynağının emek olduğu konusunu ilk dile getiren ise Adam Smith'ten 4 yüzyıl önce İslam uygarlığında yaşayan ve sosyal bilimlerin temelini oluşturan âlim İbn Haldun'du. İbn Haldun, iktisat teorisinde zamanının oldukça ilerisindeydi.
Tarım, endüstri ve ticaretteki direkt gelir kaynağıyla ve devlet memurlarının ve özel ücretlilerin dolaylı gelirleri arasındaki ayrıma da işaret ediyordu.
İbn Haldun, insanın varlığını devam ettirebilmesi için toplu halde yaşamak mecburiyetinde olduğunu, en basit ve ilkel düzeyde de olsa ihtiyaçlarını tek başına karşılayamayacağını belirtiyordu. Bu sebeple insanoğlu, başkalarının ürettiği mal ve hizmetleri satın almak, buna mukabil başkalarının ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri üretmek mecburiyetindeydi.
İbn Haldun eserlerinde iktisatla, geçim ve kazanç yollarıyla ilgili konulara diğerlerinden önce yer veriyor ve bunun sebebini, zorunlu olanın kemal için gerekli olandan daha önce geldiği fikriyle açıklıyordu.
İbn Haldun, iktisadî faaliyetlere böyle temel bir yer vermesinin yanında bu faaliyetin Allah'ın emri olduğuna işaret ediyor ve bu görüşünü, "Rızkınızı arayınız" mealindeki ayetle (Ankebût, 17) destekliyordu.
Ayrıca ona göre, etrafına serilen bu nimetlerden faydalanabilmesi için gerekli güç, kuvvet, akıl gibi imkânları insanoğluna bahşeden Allah, çiftçilik ve diğer temel zanaatlarla ilgili ana bilgi ve hünerleri de peygamberleri vasıtasıyla öğretmişti. Böylece iktisadî faaliyet, bir yönüyle mukaddes ve mübarek bir nitelik kazanıyordu.