Arama
İsfahan Gözlemevi’nde mekanik bilimine yön veren İsfizari
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın hükümdarlık döneminde bilim merkezi olan İsfahan'da bir rasathane yani gözlemevi kuruldu. Ömer Hayyam'ın başkanlığını üstlendiği gözlemevinin sekiz bilim insanından oluşan bir heyeti vardı. Mekanik bilimiyle ilgili çalışmalar yapan İsfizari, heyetteki en önemli isimlerden biriydi. Nizamülmülk'ün desteklediği rasathanede pek çok başarıya imza atan Müslüman alim, altın ve gümüş metallerinin gerçeği ile sahtesi arasındaki farkı ayırt edebilecek bir terazi icat etti. Peki, icat ettiği terazi ile ölümü arasındaki bağlantı neydi? İşte İsfahan Gözlemevi'nin mekanik bilimcisi İsfizari hakkında detaylar...
📌Mekanik bir çağda yaşıyoruz ve çağımızı mekanikleşmeye götüren düzen elbette son yüzyıllarda oluşmadı. Teknolojinin bu denli gelişmesinde büyük katkı sağlayan Müslüman alimler, yaptıkları mekanik icatlarla modern bilim ve teknolojinin temellerini attılar.
Bugünkü teknolojinin temelleri, yüzlerce yıl önce Doğu'nun saraylarında, rasathanelerinde ve medreselerinde Müslüman bilim adamları tarafından atıldı. Teknolojinin gelişimine katkı sağlayan en önemli merkezlerden biri de Sultan Melikşah döneminde başkent İsfahan'da kurulan gözlemeviydi.
💡Rasathane(Gözlemevi) nedir?
Rasat "gözlem", "hane" ise ev anlamına gelir. Uzaydaki her çeşit değişikliği gözlemlemek, veriler toplamak, incelemek için kurulabilirler. Rasathaneler ayrıca yıldızların hareketlerini gözlemek için kurulmuşlardır. Osmanlı'da ilk gözlemevi Takiyüddin Mehmet tarafından 1577 yılında İstanbul'da kurulmuş, ancak birkaç yıl sonra yıkılmıştır.
📌Başkanlığını ünlü şâir, filozof, matematikçi ve astronom Ömer Hayyam'ın üstlendiği gözlemevinin sekiz kişilik bilim insanından oluşan bir heyeti vardı.
Nizâmü'l-Mülk tarafından kurulan İsfahan Gözlemevi'nde görev alan sekiz kişiden biri Matematikçi ve astronom İslam alimi Ebû Hâtim Muzaffer b. İsmâîl İsfizari'ydi.
📌İsfizari'nin hayatı ve eserleri hakkında çok fazla bilgi yer almıyordu. İslam bilim ve kültür tarihinde ismi nadiren geçmişti. İranlı astronom, mekanikçi ve ilmi alet yapıcısı Abdurrahman el-Hâzinî'nin eserinde yaptığı atıflar sayesinde İsfizari'den bahsedilmişti.
İsfizari, Selçuklular döneminde önemli bir bilim ve kültür merkezi olan İsfahan Gözlemevi'nde astronomi heyetinde yer alıyordu. Peki, İsfizari kimdi? Hangi çalışmaları sayesinde Ömer Hayyam'ın başkanlık ettiği ilim heyetinde yer alabildi?
İsfizari'nin hayatı
📌İsfizari'nin hayatı hakkında fazla bilgi bulunmuyordu. Çağdaşları künyesini Ebû Hâtim olarak gösterirken İbnü'l-Esîr gibi daha sonraki tarihçiler onu Ebü'l-Muzaffer şeklinde zikretmişti.
📌İran'ın doğusunda yer alan Sistan bölgesindeki İsfizar şehrinde doğduğu için İsfizari olarak adlandırıldı.
📌Tarihi kaynakların kaydettiğine göre İsfizari çok yumuşak huylu biriydi.
📌Bilimsel açıdan matematik, astronomi, doğa bilimi (meteoroloji), ağırlık teknolojisi, ustalık aygıtları alanlarında çalışmalar yaptı.
İsfizari'yi bilim tarihinde önemli kılan noktalardan birisi İsfahan Gözlemevi'ndeki heyette yer almasıydı.
📌Selçuklu Sultanı Melikşah, İran'da kullanılmakta olan Yezdicerd takviminde birtakım hatalar görüyordu. Mevcut takvimdeki kusurları düzeltmek, idari çalışmaların düzenli yapılmasını sağlamak ve Güneş yılı esasına dayalı yeni bir takvim hazırlamak düşüncesiyle Ömer Hayyam'a işinin ehli uzmanlardan oluşan bir ekibe başkanlık yapması için davet gönderildi.