İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin kimdir?
İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin, matematik ve astronomi alanlarında yaptığı çalışmalarla çığır açtı. Teleskobun asıl mucidi olan Osmanlı bilim adamı, aynı zamanda devletin tek rasathanesini de yapmıştı. Takiyüddin, mekanik saatlerden, kaldıraçlar ve göllerden, ırmaklar ile kuyulardan su çekmekte kullanılan çeşitli araç gereçleri de tasarladı. Peki, Osmanlı'nın yetiştirdiği en önemli mühendislerden olan Takiyüddin'in çalışmaları neden engellenmeye çalışılmıştı? Vefatının sene-i devriyesinde İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin'in hayatı ve çalışmaları...
📌14 Haziran 1526 tarihinde Dımaşk'ta dünyaya gelen Takiyüddin, 16. yüzyılın yetiştirdiği en önemli Türk alimlerinden biridir. Eserlerinde isim zinciri Ebû Bekir Takiyüddin Muhammed b. Zeynüddin Ma'rûf b. Ahmed er-Râsıd ed-Dımaşki şeklindedir.
📌Takiyüddin, ilk eğitimini Dımaşk'ta yaptı. Ailesinin 1550 yıllarında civarında İstanbul'a gitmesi üzerine öğrenimini orada Çivizâde Mehmed Efendi, Ebüssuûd Efendi, Kutbüddinzâde Mehmed Efendi ve Saçlı Emîr'in yanında tamamladı.
📌Takiyüddin'in hocası Kutbeddin Efendi, kendinde bulunan rasat aletlerini ve Ali Kuşçu, Gıyasüddin Cemşid el-Kaşi gibi önemli âlimlerin matematik ve astronomi kitaplarını ona vererek bu alanlarda uzmanlaşmasına katkı sağladı. Bu öğrenim süreci sayesinde bilgi birikimi arttı, özellikle astronomi ve matematik konularında derinleşti.
📌Mısır'da, İstanbul'da ve Kahire'de müderrislik yapan Takiyüddin, Kazasker Molla Abdülkerim Çelebi ile babası Kutbüddin Efendi'nin teşvikleriyle astronomi ve matematik üzerinde yoğunlaştı.
📌Abdülkerim Çelebi, Takiyüddin'in bilimsel kişiliğinin oluşumunu derinden etkilemiş, hatta optik hakkındaki kitabını ona ithaf etmişti.
📌II. Selim tarafından müneccimbaşılığa tayin edilen Takiyüddin, gözlem çalışmaları çalışmalarını Galata Kulesi'nde yaptı. Daha sonra III. Murad'ın izniyle Tophane sırtlarında kurduğu rasathânede sürdürdü.
📌Ancak yakın dostluklar kurduğu devlet adamlarının arasındaki çekişmeler onu ve rasathaneyi hedef alan bir yıpratma kampanyasının başlatılmasına neden oldu.
📌Siyasi çekişmelere zemin hazırlamak için verilen "Rasathaneler bulundukları ülkeleri felâkete sürükler" şeklindeki fetva yüzünden Osmanlı Devleti tarihindeki tek gözlemevi olan ve Türk bilim tarihinde büyük önem taşıyan İstanbul Rasathanesi, 22 Ocak 1580 tarihinde içindeki aletlerle birlikte tahrip edildi. Bu olaydan derin üzüntü duyarak köşesine çekilen Takiyüddin, İstanbul'da vefat etti.
📌Takiyüddin, matematik, astronomi ve optik sahalarına yapmış olduğu katkılarının yanında İstanbul'da kurduğu rasathane bilim tarihinde önemliydi. Dönemin en gelişmiş rasat aletleriyle donatılan bu rasathanede takriben beş yıl süreyle yaptığı rasatlar sonucunda hazırlamış olduğu zicler bilimsel yenilikler içermekteydi.
*Zic: İslâm bilimleri tarihi literatüründe astronomi cetvellerine verilen ad.
📌Takiyüddin, eski zîclerin artık ihtiyacı karşılayamadığını, yeni gözlemlere gerek olduğunu belirterek daha önce İslam dünyasında yürütülen astronomi çalışmalarının Osmanlı Devleti'nde de sürdürülebilmesi için bir gözlemevi kurulmasını zorunlu olduğunu belirtmişti. Bunun üzerine de İstanbul Rasathanesi kuruldu. Dönemin en mükemmel gözlem aletleriyle donatılan bu rasathane, kısa süre varlığını devam ettirse de Tycho Brahe'nin kurduğu Uranienborg Gözlemevi'yle boy ölçüşecek nitelikteydi.
Müslüman alimlerin bilim tarihine yön veren uzay çalışmaları
📌Prof. Dr. Fuat Sezgin, Takiyüddin'in bu hedefini, İslam bilimlerinin duraklama başlangıcı olarak görülen bir dönemde, muhaliflerinin kıskançlıkları ve cahillikleri sebebiyle gerçekleştiremediğini söyler. Bu büyük deneme, bilmeden ya da bilinçli olarak astroloji falı bakma girişimi şeklinde çarpıtılarak değerlendirildi.
