Trigonometri ilminin kurucusu Ebu'l Vefa el-Buzcani
İslam alimleri asırlar boyunca din ilimlerinin yanında diğer bilimlerle de yakın ilişkiler kurmuş ve kendilerini geliştirmişlerdir. Avrupa'daki bilimsel hadiseler Müslüman alimlerin çalışmaları neticesinde vuku bulmuştur. Peki, İslam matematik ve astronomi alimlerinin önde gelenlerinden olup hâsib lakabıyla da tanınan ve trigonometri ilminin kurucusu olan Ebu'l Vefa el-Buzcani'yi ne kadar tanıyoruz?
🔹 Çağdaş medeniyetin temellerini atan İslam medeniyetinin etkisi, diğer medeniyetlere göre farklı ve derin olmuştur. İslam'ın ilk döneminin ardından ulaştığı bölgelerde yayılması yeni kültürlerle karşılaşmasına zemin hazırlamıştır.
🔹 İslam medeniyeti bütün ilmi alanlarda; dil, edebiyat, matematik, astronomi, fizik, kimya, mimarlık, tıp ve eczacılık alanlarında o gün için elde edilebilecek bilgileri keşfetmiş ve bütün bu ilimlerde zirveye ulaşmıştır.
🔹 Bağdat'tan Kurtuba'ya ve oradan Semerkand'a kadar bütün şehir merkezlerinde sayısız kütüphanelerin ve binlerce ilim adamının on binlerce öğrenci okuttuğu herkes tarafından bilinir.
🔹 Beytü'l-hikme içinde ve dışında yetişen ilim adamlarının en meşhur olanlarından Huneyn İbn Ishak başta olmak üzere Sabit İbn Kurre, Muhammed İbn Musa el-Harezmi, el-Battanî, Ebu Bekr er-Razî, Ebu'l-Vefa el-Buzcanî, İbn Sina, el-Birûnî ve sayamayacağımız kadar çok ilim adamı bütün dünyayı aydınlatacak ilmi çalışmalarını gerçekleştirmiş ve Avrupa aydınlanma çağına zemin hazırlamışlardı.
🔹 Bu önemli isimlerin içinde trigonometri ilminin kurucusu olan Ebu'l-Vefa el-Buzcanî, İslâm matematik ve astronomi âlimlerinin önde gelenlerinden olup "mühendis" ve "hâsib" lakaplarıyla da tanınır. Horasan'da Herat'la Nîşâbur arasında yer alan Bûzcân kasabasında 1 Ramazan 328'de (10 Haziran 940) doğdu ve 388'de (998) Bağdat'ta öldü; bazı kaynaklarda ölüm tarihi 387 (997) olarak geçer.
🔹 Ebu'l-Vefa el-Buzcanî, matematik alanında temel bilgileri amcası Ebû Amr el-Mugāzilî ve dayısı Ebû Abdullah Muhammed b. Anbese'den öğrendi. Daha sonra Bağdat'a giderek devrin tanınmış âlimlerinin yanında tahsilini tamamladı ve Bağdat'ta ders vermeye, matematik ve astronomi alanında araştırmalar yapmaya başladı. Özellikle rasatlarının çoğunu burada Büveyhî emîrlerinden İzzüddevle Bahtiyâr b. Muizzüddevle döneminde gerçekleştirdi.
🔹 Bu konuda görüşlerinden faydalanmak için Bîrûnî ile mektuplaşıyordu; bu sırada Bîrûnî'nin Hârizm'de, Ebü'l-Vefâ'nın Bağdat'ta gözledikleri birküs olayının rasat sonuçlarını karşılaştırmışlardı. Ayrıca Bîrûnî bazı eserlerinde onun rasatlarından söz etmiştir. Ebü'l-Vefâ'nın, çağdaşı olan Ebû Ali el-Hubûbî ile de mektuplaştığı ve Hubûbî'nin üçgenlerin alanını bulma konusunda ondan bazı formüller istediği bilinir.
🔹 İbn Hallikân'a göre Ebü'l-Vefâ meşhur bir matematikçidir (hâsib) ve ayrıca geometri ilminde de özellikle kirişlerle ilgili yeni ve benzeri görülmemiş buluşların sahibidir. Kemâleddin İbn Yûnus da onu geometriyi en iyi bilen âlimler arasında gösterir.
🔹 Her ne kadar trigonometriyle ilk defa Me'mûn devri âlimlerinden Habeş el-Hâsib el-Mervezî ilgilenmişse de bu konuyu sistematik bir ilim dalı haline getiren Ebü'l-Vefâ'dır.
🔹 Bu husustaki çalışmaları arasında trigonometri teoremlerinin ilk ispatlarını vermiş, "zıl" adı altında tanjantı, "kutr-ı zıl" adıyla sekantı tarif etmiş ve trigonometrik fonksiyonların yayın fonksiyonu olarak 15 dakikalık adımlarla hassas cetvellerini gerçekleştirmiştir.
Müslüman alimlerin bilim tarihine yön veren uzay çalışmaları
