Azerbaycan tarihinin kırılma noktaları
Azerbaycan, yıllardır emperyalist güçlerin hedef aldığı bir ülke. Bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ise Ermenistan'ın yol açtığı sorunlarla baş ediyor. Kafkasya'nın çözülemeyen sorunu Dağlık Karabağ işgali, Ermenistan'ın artan saldırıları nedeniyle yaklaşık 30 yıldır olduğu gibi yeniden gündeme geldi. Azerbaycan tarihinin kırılma noktalarını derledik.
Azerbaycan kelimesi, MÖ 331 yılında büyük bir hezimetin ardından Büyük İskender'in hizmetine giren İranlı satrap Atropates'in adından gelir. Atropates, İskender'in ölümünden sonra, müstakil bir krallık kurdu ve bu devlete "Atropates'in ülkesi" anlamında Grekçe Atropatene adı verildi.
Daha sonraları Ermenicede Atrapatakan, Orta Farsçada Aturpatakan, Süryanicede Azarbaygan şeklinde telaffuz edilen kelime Arapçada g/c değişikliğiyle Azerbaycan'a dönüştü.
Azerbaycan'da Paleolitik devre ait olan ilk insan izlerine rastlanır. Tarihi MÖ 6.000 yıllarına kadar giden bu topraklarda tarıma dayalı yerleşik hayatın başladığı görülür.
Azerbaycan'da kurulduğu bilinen ilk devlet MÖ 800 yılında kurulan Manna Krallığı'dır. 6. ve 7. yüzyıllarda Bizans-Sâsânî savaşlarına sahne olan ve birkaç defa el değiştiren Azerbaycan, İslam fütuhatından önce son olarak 624'te Bizans İmparatoru Herakleios tarafından zapt edilmiştir.
Azerbaycan Hunlar, Göktürkler ve Hazarlar zamanında Türklerin kontrolünde kalmışlarsa da Müslüman Oğuzlar bölgeye Selçuklu Devleti'nin kuruluşundan önce 1029'dan itibaren gelmeye başladılar.
Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Azerbaycan'a düzenlediği ilk fetih teşebbüslerinden bir sonuç alamadı ancak daha sonra bizzat katıldığı seferler sonunda 1054 yılında bölgeye hâkim oldu. Tuğrul Bey'in ölümünden sonra Alparslan hemen hemen bütün Azerbaycan'ı Selçuklu İmparatorluğu'na kattı.
Azerbaycan 12.-14. yüzyıllar arasında sırasıyla Moğollar, Hârizmşahlar ve Timurluların hâkimiyetine girdi. 1222 ve 1231 yıllarında Azerbaycan'a iki sefer düzenleyen Moğollar bölgeyi tamamen yağma ve tahrip ettiler.
Celâleddin Hârizmşah 1225'te Tebriz'i ele geçirdi. Hülâgû Han'ın kurmuş olduğu İlhanlılar Devleti'nin sınırları 1231'de Güney ve Kuzey Azerbaycan'ın topraklarını da içine alacak kadar genişledi.
Timur'un ölümü üzerine Azerbaycan Moğol istilâsından kurtulduktan sonra sırasıyla Karakoyunlular (1380-1468) ve Akkoyunluların (1340-1514) idaresi altına girdi.
16. yüzyılın başlarında Akkoyunlu Devleti'nin yıkılmasıyla bu defa Azerbaycan tamamıyla Safevîlerin eline geçti. Şah İsmail (1501-1524) Tebriz'i başşehir yaparak bölgede hâkimiyet sağladı. Moğol ve Timur istilâlarıyla işlenmez hale gelen araziler bu devirde ekilip biçilmeye başlandı.
