Anlamı uzaklarda aranması gereken söz sanatı

Yayınlanma Tarihi: 20.05.2019 14:59 Güncelleme Tarihi: 20.05.2019 15:24

Bugün de bir atasözü gibi tekrarlanan "Avazeyi bu aleme Davud gibi sal / Baki kalan bu kubbede bir hoş sada imiş." mısralarında hangi söz sanatının kullanıldığını biliyor musunuz? Ya da "Gül gülse daim ağlasa bülbül acep değil / Zira kimine ağla demişler kimine gül." dediğimizde hangi kelime dikkatinizi çekiyor?

7/17

"Gül gülse daim ağlasa bülbül acep değil
Zira kimine ağla demişler kimine gül"

Bâkî

Yukarıdaki dörtlükte "gül" sözü tevriyeli kullanılmıştır. "gül"ün birinci anlamı "çiçek", ikinci anlamı ise "gül-" eylemidir. Burada yakın anlam "gül-" eylemi; uzak anlam olarak da "gül çiçeği"dir. Asıl amaçlanan da uzak anlamdır. Tevriye sanatı da uzak anlamın olduğu yerdir.

8/17

Sarımsak da acı amma evde lazım bir dişi.

Atasözü

Yukarıdaki dizede geçen "dişi" sözüyle tevriye yapılmıştır. "Dişi" sözcüğü, iki anlama gelebilecek şekilde kullanılmıştır. Birinci anlam, "sarımsak parçası" ikinci anlam da "kadın"dır. Asıl kastedilen de uzak anlamı olan "kadın"dır.

9/17

"Avazeyi bu âleme Davud gibi sal
Baki kalan bu kubbede bir hoş sada imiş."

Bâkî

Yukarıdaki dizedeki "Baki" sözcüğünde tevriye vardır. Yakın anlam, "şairin ismi"; uzak anlam da "ebedi, sonsuzluk"tur. Asıl kastedilmek istenen de uzak anlamdır.

10/17

"Aşiyan-ı mürg-i dil zülf-i perişanındadır.
Kande olsam ey peri gönlüm senin yanındadır."

Fuzûlî

Yukarıdaki beyitte geçen "kande" sözcüğü tevriyeli kullanılmıştır. "Nerede" ve "kan içinde" anlamlarına gelebilecek şekilde kullanılmıştır.

11/17

"Sordum nigârı dedi ahbab
Semt-i Vefa'da doğru yoldadır."

Hüsnî

Yukarıdaki beyitte geçen "Vefa" sözcüğü tevriyeli kullanılmıştır. Yakın anlam "İstanbul'da semt ismi" iken uzak anlam "sadakat, bağlılık, sözünde durmak"tır. Asıl kastedilen ise uzak anlamdır.