Bir şair sultan: Avni mahlasıyla Fatih Sultan Mehmet
İstanbul'un fethi ile peygamber övgüsüne mazhar olan, çağ açıp çağ kapatan büyük hakan Fatih Sultan Mehmed, hükümdar kimliğinin yanı sıra şairliği ile de tanınıyordu. Osmanlı padişahları içerisinde ilk divan sahibi sultan olan II. Mehmed, "Avni" mahlasıyla şiirler kaleme alarak klasik edebiyatımıza da önemli katkılar verdi. Şairin edebi anlayışı, edebiyata bakışı ve edebi kimliğini araştırdık.
💠 II. Mehmed, bilinen adıyla Fatih Sultan Mehmed Osmanlı İmparatorluğu'nun 7. padişahıdır. İlk olarak 1444 -1446 yılları arasında, daha sonra ise 1451'den 1481 yılındaki ölümüne dek 30 yıl boyunca hüküm sürer.
💠 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul'u fethederek 1058 yıllık Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nu yıkar ve bu olaydan sonra "Fatih" unvanıyla anılmaya başlar. Bu durum, Orta Çağ'ın sonu ve Yeni Çağ'ın başlangıcı olarak kabul edilir.
💠 Bunun yanında Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (SAV) "Konstantiniyye elbet fetih olunacaktır. Onu fethedecek komutan ne güzel komutan, onu fetheden ordu ne güzel ordudur." hadisine nâil olarak Müslüman dünyası için siyasi öneminin yanında manevi önemini de arttırır.
💠 Çağ açıp çağ kapatan Fatih Sultan Mehmed, büyük bir cihan devletinin temelini atan bir padişah olduğu gibi aynı zamanda klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinden, divan sahibi sultanlardan birisidir.
💠 Vav TV'de yayınlanan ve ilgiyle takip edilen "Divan" programında bu hafta "Avnî" mahlaslı padişah Fatih Sultan Mehmed'in Divan'ı ele alındı. Prof. Dr. Nihat Öztoprak, divanı olan ilk padişah Fatih Sultan Mehmed'in şiirlerini inceledi.
Prof. Dr. Nihat Öztoprak, "Klasik Türk edebiyatında şairlerin temel eserlerinden birisi divanlarıdır. Aslında divan şairin ömrünün bereketidir. Bir ömür boyu yazdığı şiirleri bir divanda toplamak bütün şairlerin hayalidir. Bizim şairlerimiz de bu kervana katılmışlar divan yazmaya çalışmışlardır. Osmanlı dönemi sultanlarından 36 sından 27 sinin şiir yazdığı bilinir. Onlardan bilhassa 10 tanesinin divan ya da divançesi vardır. İşte o divan sahibi 10 sultandan biri de Fatih Sultan Mehmed'dir. Fatih'in eserlerinde kullandığı dil, kendi dönemi için sade ve anlaşılırdır. Sanata şiiri feda etmemiş, anlamı gözetmiş ve anlamı öne çıkarmaya çalışmıştır. Bu manada çok da başarılı şiirler ortaya koymuştur." cümleleri ile edebiyatımızda divan olgusuna dikkat çekti.
Mahlas ne demektir?
💠 Genellikle divan şiiri ve Türk halk şiiri şairlerinin eserlerinde kullandıkları ve ünlendikleri takma adlara denir. Mahlas kullanmaya tahallüs, mahlasın yer aldığı beyite de mahlas beyti denir. Mahlas beytinde mahlası sadece isim olarak değil manasından da faydalanarak kullanma ise hüsn-i tahallüs sanatı sayılır.
💠 Öztoprak, şairlerin mahlaslarını nasıl aldıklarına dair şu bilgileri verdi:
"Fatih Sultan Mehmed, divanında mahlas olarak avni kelimesini kullanır ki avni; yardımcı, yardım eden demektir. Bir sultana yakışabilecek bir isim. Biliyorsunuz insanlar isimlerini kendileri almazlar; babaları, dedeleri, büyüklerinin uygun gördüğü bir kelime onlara isim olarak verilir. Ancak mahlaslarını kendileri seçerler. Herhalde Fatih Sultan Mehmed avni kelimesini kendisine uygun görmüştür."
Onun divanının sultanlar arasında şöyle bir özelliği var, sözü ile farklı bir noktaya temas eden Öztoprak: "İlk divan sahibi sultan… O İstanbul'un fethiyle yalnızca çağ açan, çağ kapatmakla kalmamış aslında cihan devletinin de temellerini atmış; bu temelleri bilim, kültür, sanat ve edebiyat üzerine oluşturmuştur. Onun zamanında biz fevkalade bir ilerlemenin olduğunu görüyoruz. Kaynakların belirttiğine göre Fatih Sultan Mehmed'in çevresinde 185 tane şair vardı ve bunlardan 30 tanesine Fatih Sultan Mehmed maaş bağlamıştı."
Divan nedir?
💠 Farsçadaki "yazan, yazmak" manasındaki dibir kelimesinden türeyen kelimenin edebiyattaki anlamları şunlardır:
➡ Belli bir kalıpla yazılan ve besteyle okunan şiir türü. Kalıp "fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün" şeklindedir.
➡ Divan edebiyatı şairlerinin eserlerini topladıkları antolojik eserlere verilen addır.
