Fiilde çatı nedir, özellikleri nelerdir? Fiilde çatı örnekleri… Fiilde çatı konu anlatımı…
Fiilde çatı, dil bilgisinde öğrencilerin en zorlandığı konular arasında yer alır. Fiilde çatı iki ana başlık altında incelenir. Özne yüklem ilişkisine göre fiiller etken fiil ve edilgen fiil dönüşlü fiil ve işteş fiil olarak 4 alt başlığa ayrılır. Nesne yüklem ilişkisine göre fiiller geçişli fiil, geçişsiz fiil, oldurgan fiil ettirgen fiil olarak 4 alt başlıkta incelenir. Peki fiilde çatı nedir? Fiilde çatı örnekleri nelerdir? İşte tüm ayrıntılarıyla fiilde çatı konu anlatımı...
📌Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.
📌Fiil çatısı, en genel ifadeyle yüklemin özne ve nesne ile olan ilişkisidir.
📌Konunun isminden de anlaşılacağı üzere çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir.
📌İsim cümlelerinde çatı aranmaz.
Fiillerde çatı öznelerine ve nesnelerine göre olmak üzere iki yönden incelenir.
Özne yüklem ilişkisine göre fiiller:
Özne – yüklem ilişkisinde, öznenin, eylemin bildirdiği işi nasıl yaptığı önemlidir. Buna göre de fiiller dört grupta incelenir:
1. Etken fiil
2. Edilgen fiil
3. Dönüşlü fiil
4. İşteş fiil
Nazım biçimi nedir, özellikleri nelerdir?
1. Etken fiiller
📌Cümlede bildirilen işin, hareketin gerçek özne tarafından bizzat gerçekleştirildiği fiillere "etken fiil" denir.
📌Etken çatılı fiillere, gerçek öznenin aktif olduğu fiiller de diyebiliriz. Peki gerçek özne nedir?
Gerçek özne: "Yüklemin anlattığı işi üstüne almış, yargının oluşmasını sağlamış, yüklemin bildirdiği işi bizzat kendisi yapan öznelerdir. Gerçek özneler cümlenin içinde açık şekilde bulunup bulunmamasına gizli özne ve açık özne şeklinde iki şekilde bulunabilir."
Örnekler:
🖋Çocuklar kitaplarını unuttular.
🖊Balıkçılar, ağları çekti
NOT: Bu fiiller "-l, -n" çatı ekleri almazlar. Doğrudan doğruya kendi anlamlarıyla kullanılırlar.
UYARI : Etken fiiller, nesne – yüklem ilişkisine göre geçişli veya geçişsiz olabilir.
Örnek
🖋Benim sözlerimi herkes anladı.
cümlesinde "anlama" işini gerçekleştiren gerçek özne "herkes" sözüdür. Yükleme sorulan "neyi" sorusuna cevap veren "sözlerimi" ise nesnedir. Öyleyse bu cümlenin yüklemi öznesine göre etken, nesnesine göre geçişlidir.
2. Edilgen fiil
📌İşi yapan gerçek bir öznesi olmayan fiillere edilgen fiil denir.
📌Edilgen çatılı fiillerde özne işi yapan değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Edilgen fiiller, fiil kök veya gövdelerine "-l" veya "-n" eklerinin getirilmesiyle oluşturulur.
Örnekler
🖋Futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.
cümlesinde "atma" işini gerçekleştiren yoktur. Onun yerine "atılma" eyleminden etkilenen "futbolcu" vardır. "Futbolcu" işi yapan değil de yapılan işten etkilenen durumunda olduğundan cümlede "sözde özne" görevindedir. O hâlde "atıldı" eylemi çatısına göre edilgendir.
🖋Bütün sokaklar temizlendi.
🖋Kitapların hepsi okundu.
🖋Kapı hızlı hızlı vuruldu.
UYARI: Edilgen fiiller, nesne – yüklem ilişkisine göre daima geçişsizdir. Çünkü; edilgen fiillerde nesne gibi görünen öge, daima sözde öznedir.
Örnek
Kardeşim, kırtasiyeden güzel bir kalem aldı.
cümlesinde "alma" işini yapan özne (kardeşim) vardır. Cümle gerçek öznesi olduğu için etkendir. Alma işinden etkilenen bir öge, yani nesne cümlede vardır: Güzel bir kalem. Öyleyse bu cümle öznesine göre etken, nesnesine göre geçişlidir.
