İlk seyahat kitapları ne zaman yazıldı?
Hiç bilmediğiniz bir yeri keşfetme heyecanınıza bir de o yerler hakkındaki bilgilerinizi eklediğinizde daha keyifli rotalara yol almanız mümkün. Sizler için 8 soruda gezi yazısı ya da diğer adıyla seyahatname nedir, örnekleri nelerdir, kısaca derledik.
Bir kişinin gezip gördüğü yerler hakkında bilgi vermesi, kültürlerini, geleneklerini, coğrafi zenginliklerini, insanların yaşam biçimini edebi bir üslup içerisinde yazıya dökerek anlatmasına gezi yazısı denir. Gezi yazısı ya da diğer adıyla seyahatname bir yazarın gezdiği, gördüğü yerleri edebi bir üslûpla anlattığı yazı türüdür. Eskiden gezi yazılarına Arapça kökenli gezen kişi anlamına gelen "Seyyah" kelimesinden türetilmiş "Seyahatname" denirdi. Genellikle bu tür yazılarda betimleme tekniği kullanılır. Gezi yazılarında anlatıcı kronolojik bir zaman izler. Dönemin özelliklerinden anlatma açısından birer belge niteliği taşır. Gezi yazıları iyi bir gözlem becerisi gerektirir.
Gezi yazıları insanların farklı yerleri görme istediğinden gezi yazıları doğmuştur. İnsanların farklı yerleri görme ve tanıma isteği eski çağlardan beri vardır. Öyle ki 13. yüzyılda Venedikli Marco Polo Uzakdoğu gezisini seyahatname adını verdiği eserinde toplamıştır. Yine 14. yüzyılda İslam bilgini İbn Batuta'nın İslam coğrafyası gezilerini anlatan gezi yazısı vardır. 16. yüzyılda ise Babür Şah'ın yazdığı Babürname adlı eser ile Osmanlı Donanması komutanı Seydi Ali Reis'in Hindistan'dan Anadolu'ya yaptığı yolculuğu anlatan Mir'atül Memalik (Memleket Aynası) adlı eser gezi yazısı örnekleri olarak kabul edilir. Yine Osmanlı Donanma Komutanı Piri Reis'in yazdığı Kitab-ı Bahriye gezi yazısı özelliği taşır. Edebiyatımızdan en önemli gezi yazısı örneği kabul edilen 10 ciltlik "Seyahatname" adlı eser 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından yazılmıştır.
Tanzimat döneminde yurt dışına çıkan aydınların gittikleri yerlerle ilgili notlar tutmaları sıklıkla görülen bir durumdu. Namık Kemal, Ali Suavi, Ziya Paşa yurt dışında gördükleri yerler hakkında gezi yazısına benzer notlar tutmuşlardır. Tanzimat Edebiyatı'nda Ahmet Mithat Efendi'nin Avrupa'da Bir Cevalan adlı eseri gezi yazısı örneği olarak gösterilir.
Servet-i Fünun Dönemi'nde gezi yazısı olarak Cenap Şahabettin'in Hac Yolunda, Avrupa Mektupları gibi eserler dikkat çeker.
Her türde olduğu gibi Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında gezi yazısında önemli gelişmeler olmuştur. Gezi yazılarının hem kalitesi artmış hem de gezi yazısı türünde daha fazla eser verilmiştir. Bunda yabancı ülkelerle kurulan ilişkilerin artması ve gezilerin daha kolay hale gelmesi etkili olmuştur. Cumhuriyet döneminde Falih Rıfkı Atay gezi yazılarıyla ön plana çıkmıştır. Falih Rıfkı Atay'ın gezi türünde yazılmış eserleri şunlardır: Denizaşırı, Taymıs Kıyıları, Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları, Hind, Yolcu Defteri, Gezerek Gördüklerim…
İlk seyahat kitaplarının yazım tarihi MS 400'lere kadar gider. Tarihçi Priskos, MS 448'de Hun İmparatoru Atilla'yı ziyarete eder ve bu gezisini kaleme alır. MS 568'de, Kilikalı Zemarkhos'un Göktürkler ülkesinde Bizans İmparatorluğu'nun elçisiyken tuttuğu notlar, yüzyıllar boyunca okurların ilgisini çeker. İranlı din adamı ve şair Nasır Hüsrev'in Mekke'ye Hac gerçekleştirdiği gezi, Mısır ve Anadolu deneyimiyle birleştirilmiştir.
