Manas destanının hamisi: Togolok Moldo
Hepimiz henüz sonunun tamamlanmadığı, dünyanın en uzun eseri olan Manas destanını biliyoruz. Ama bu tarihi metni sözlü edebiyattan yazılı edebiyata geçiren ve günümüze ulaştıran şahsiyet hakkında yeteri kadar bilgiye sahip değiliz. Bir insan düşünün ki "ezberinde" 100 bin mısra şiir olsun ve bunu sabırla kağıda işlesin. İşte bu büyük usta, Manas destanının hamisi Togolok Moldo'dur. Sizler için Kırgız Türkleri'nin usta ismi Togolok Moldo'yu araştırdık.
Togolok Moldo Kimdir?
◼ Togolok Moldo, 1860 yılında Kuzey Kırgızistan'ın, Narin vilayetinin Aktalaa bölgesinde fakir bir ailede dünyaya geldi. Beş kardeşin en büyüğü olan Togolog Moldo'nun babası da bir manasçıydı.
◼ Moldo çocukluğunu, Kırgız halk edebiyatının en temiz şiirleri, halk hikâyelerinin okunduğu toylarda geçirdi. Çarlık döneminin baskısı ve ülkedeki yetersiz imkanlara rağmen babasının en büyük arzusu oğlunun eğitim almasıydı.
Manasçı ne demek?
Kırgız halk edebiyatının önemli eseri olan tarihte Çin ve Kırgız Türklerinin var olma savaşını verdiği Manas destanını toylarda önemli günlerde kopuz eşliğinde söyleyen kişilere verilen isimdir.
◼ Asıl adı Bayımbet Abdurrahman olan Togolok Moldo, ufak yapısı, esmer yuvarlak yüzü sebebiyle "togolok" ve medresede eğitim görmesi, okuma yazma bilmesi hasebiyle hoca anlamında "moldo" lakaplarını aldı ve bundan itibaren de Togolok Moldo olarak anıldı.
◼ Babası onun eğitim alması için özen gösterdi ve bunun için medresede bir mollanın yanına verdi. Öyle ki oğluna ilim yolculuğunda yardımcı olan mollaya bir keçi dahi hediye etti.
◼ 14 yaşına geldiğinde babası vefat eden Togolok Moldo, eğitimini yarıda bırakıp annesi ve kardeşleriyle Çüy vadisi üzerine kurulu Tokmok kentine yerleşti.
◼ Kutadgu Bilig'in yazarı Yusuf Has Hacip'in de doğduğu rivayet edilen Tokmok'ta Kırgız, Özbek, Tatar ve Rusların olması, bunun yanında eski birçok medeniyete ev sahipliği yapmış şehirde 10-15 kitapçının bulunması o dönem Togolog Moldo için büyük hazineydi.
Kutadgu Bilig nedir?
"Mutluluk Veren Bilgi" anlamına gelen Kutadgu Bilig, 11. yüzyılda Uygur Türklerinden Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alındı. Eser, öğretici özellikleri taşımakta olup devlet yönetimi hakkında hükümdar ve devlet adamlarına bilgi ve tavsiyeler verdi.
◼ Togolok Moldo, bazı kaynaklara göre dedesinin kardeşi bazı kaynaklara göre de üvey amcası olarak kayda alınan, sözlü geleneğin meşhur manasçısı Muzooke'nin yanına eğitimini devam etmek için gitti. Onun yanında terbiye alan Togolok Moldo, birçok toyda yer aldı.
◼ Kırgız hallk edebiyatına dair en güzel ve duru haliyle şiirler, halk hikayeleri, destanlar ezberledi. Babasından bu yana gelen şiire merakı ve amcasının etkisiyle manzumeler kaleme alan Togolog Moldo, bu durumunu şu mısralarında dile getirir;
Kırgız Türkçesiyle;
On segiz caşka kelgende,
Akın bolup atalıp.
Manastı büt üyröndüm,
Tınıbek'ten cat alıp.
Günümüz Türkçesi;
On sekiz yaşına gelince
Şair olarak adlandırıldım.
Manas'ı tam olarak öğrendim
Tınıbek'ten alıp ezberleyerek.
◼ 18 yaşında amcasını kaybetmesiyle yalnız kalan Togolok Moldo, maişetini temin etmek için zengin Rus tüccarlarının çiftliklerinde çalışıp akşamları da hizmetlerini görme karşılığında mollalardan eğitim aldı.
◼ Tokmok'ta olduğu bu süreç içinde Arapça, Farsça, Çağatayca ve Rusça öğrendi. Bu dillerden birçok farklı kaynak eser okudu. Hafız, Nevai, Firdevsi gibi meşhur edebiyatçıların eserlerini ana dilindeki kitaplardan okuyan Moldo, Yusuf ve Züleyha gibi halk hikayeleri ve destanları da ezberledi.
