Arama
Muhakemetü’l-Lügateyn’de geçen ordu teşkilatına ait terimler
Muhakemetü'l- Lügateyn, Türk dilinin Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamak için 15. yüzyılın ünlü şairlerinden Ali Şir Nevai tarafından kaleme alınmıştır. Bu yönüyle eser iki dilin karşılaştırılmasını ihtiva eder. Türkçe yazan şairlerin az olduğu bir dönemde, Ali Şir Nevai Türk dilinin en önemli savunucu olmuş ve dönemindeki aydınları Türkçe eserler yazmadığı için eleştirmiştir. Ele alınan örneklerle sosyal hayata dair pek çok ayrıntılar içeren eserde Türk ordu teşkilatına ait terimler de yer almaktadır. İşte Muhakemetü'l-Lügateyn'de geçen ordu teşkilatına ait terimler...
🔸 Çağatay edebiyatının en önemli temsilcilerinden biri sayılan Ali Şîr Nevâyî tarafından yazılan ve iki dilin karşılaştırması anlamına gelen Muhâkemetü'l-Lügateyn adlı eser, Türkçenin en az Farsça kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermek maksadıyla hazırlanmıştır.
🔸 Nevai'ye göre Arapça, Allah Kur'an'ı bu dille indirdiği, Hz. Peygamber hadislerini, büyük velîler de pek çok hakikatleri bu dille söyledikleri için en şerefli dildir. Arapça'nın dışındaki üç önemli dilin (Türkçe, Farsça, Hintçe) kökeni Hz. Nûh'un üç oğluna, Yâfes'e (Türkçe), Sâm'a (Farsça) ve Hâm'a (Hintçe) dayanır.
🔸 Nevai eserinde Farsça ile Türkçeyi kıyaslar. Türkçenin Farsçadan daha üstün olduğunu örnekler üzerinden açıklamaya çalışır. Türkçenin cinaslar ve ses yönünden, özellikle ünlüler sistemi bakımından da Farsçadan üstün olduğu anlatılmış, Türkçede yapım ekleriyle yeni kelimeler türetilip kelime hazinesini zenginleştirme imkânının bulunduğu, Farsçada ise böyle bir özelliğin olmadığı vurgulanmıştır.
🔸 Nevâyî, sözlüğünde ise geleneksel Türk sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi hayatında yer alan kavramları örnek olarak kullanır ve eserde bu kavramların Türk dil kurallarına göre açıklamalarına yer verilmektedir.Bu açıklamalar incelendiğinde Türklerin ordu teşkilatı içerisinde yer alan kavramlarına rastlanmaktadır.
🔸 Eski Türk devletlerinde kullanılan silah anlamındaki "kur" kelimesinden türemiştir. Türkistan'da bir tür rütbe anlamına gelen korçı kelimesi, Muhâkemetü'l-Lügateyn'de Türk askeri teşkilatı terimleri arasında yer alır.
🔸 Eserde silah anlamında kurdan türediği görülen kurçı tabiri silahşör, cebeci, ases, atlı asker, mîr-i şeb, zabtiye gibi anlamlara gelmektedir.
🔸 Muhâkemetü'l-Lügateyn'de geçen diğer bir kelime olan kirek yarakçı terimi ise silah ihtiyacını karşılayan silahçı, levazımatçı ya da silah zanaatkârı gibi çeşitli anlamlarda kullanılmaktadır.
🔸 Bu kelimedeki yarakçı, Divanü Lûgat-it-Türk'ten gelmektedir.İhtiyaç, lazım anlamlarındaki kergek (kirek) veya Divanü Lûgat-it-Türk'teki haliyle"kerek" ile fırsat, imkân anlamındaki "yarak" kelimelerinin bir arada kullanılmasıyla oluşan kirek yarakçı terimi, Osmanlıcada ise "levazım" olarak geçmektedir.
🔸 Süngü anlamına gelen nize kelimesinden türetilmiş olan nizeçi terimi de mızrakçı, süngü ile savaşan kişi, süngücü anlamlarına gelmektedir.
