Nedim’in şiirlerinde renklerin izi
18. yüzyılın en önemli Divan şairlerinden olan Nedim, renkli dünyası, güçlü üslubu ile adından sıkça söz ettirdi. Hatta söyleyiş becerisi ve terkip zenginliği o kadar gelişmişti ki insanlar onu "Lale Devri'nin bülbülü" olarak tanımışlardı. Şarkı türünün gelişmesine önemli katkılar sağlayan şair, kullandığı gündelik dil ve temiz İstanbul Türkçesi ile mahallileşme akımının öncülerinden oldu. Renkli üslubunu benzetme ve mecazlarla şiirinde konuşturan Nedim'in mısralarıyla renkli bir yolculuğa çıkmaya ne dersiniz?
◾ Klasik şiirin vazgeçilmez parçalarından biri olan renkler, bu anlayışla yazılan eserlerde çok boyutlu şekilde karşımıza çıkar. Yalnızca renk olarak değil birçok unsuru ve varlığı karşılayan, hatırlatan renkler edebi sanatlarda da fazlasıyla kullanılmıştır. Şairlerin ifadelerini güçlendirmek için en çok kullandıkları yöntem ise teşbihtir.
🔹
◾ Teşbihler aracılığıyla şiire mana yönünden yeni anlamlar yükleyen rengin sözlükte farklı anlamları bulunur. Bu çok anlamlılığı hünerlerini göstermek için bir zemin olarak gören şairler, tevriye yoluyla beyitlere derinlik kazandırmış, birçok anlam katmanına sahip olmasını sağlamıştır. Örneğin sözlük anlamlarının dışında "hile" anlamına da sahip olan al ve reng sözcüklerini çoğu zaman tevriyeli olarak kullanmışlardır.
🔹
◾ Fıtrat itibariyle renkli bir kişiliğe sahip olan Nedim'in bu özelliği şiirlerine ince ve renkli hayaller olarak yansımıştır.
◾ Şairi, döneminin diğer şairlerinden farklı kılan niteliklerinden biri de yeni ve farklı hayaller, daha önce yapılmamış benzetmeler ve renklerin anlamları aracılığıyla oluşturduğu canlı betimlemelerdir. Özellikle renklerin çağrışımlarından yararlanarak yaptığı benzetme ve mecazlar onun şiirlerinin içeriğindeki orijinalliği gösteren temel ögelerdir.
🔹
◾ Kaleminin kudretini pek çok şiir biçiminde kanıtlamış olan Nedîm, şairliğinin ve hayal gücünün bu özelliğini, renkli benzetmeler yaparak yazdığı "gelir" redifli kasidesinin fahriyesinde de dile getirmiştir:
"Her sözüm gülşen-i ma'nâya gönül bezminden
Gül gibi renkli nergis gibi mestâne gelir
Kad-i güftârıma evvel biçilüp câme-i reng
Sonra fersûdesi bâzâr-ı bahârâna gelir"
(Her sözüm, gönül meclisinden mananın gül bahçesine, gül gibi renkli, nergis gibi kendinden geçmiş vaziyette gelir. Renk elbisesi önce sözümün boyuna göre biçilir, sonra eski olanı baharlar pazarına gelir.)
🔹
◾ Bu beyitlerde şiirlerindeki yenilik ve renkliliği ön plana çıkaran Nedim'in eski bahar pazarına getirdiği yeni, taze ve rengârenk elbise yeni bahara işaret eder. Yani Nedîm şiire getirdiği yeniliği, kalıpların dışına çıkışını yeni dikilmiş rengârenk elbiseye benzeterek dile getirir.
Fahriye nedir?
Kasidelerde şairlerin kendilerinden bahsedip, övdükleri bölümdür.
◾ Nedim ayrıca aynı kasidenin Sadabad tasviri yapılan bölümünde sesi, renk kelimesi üzerinden ifade etmiştir.
"Turfa reng-â-reng âheng eylemiş sahrâyı pür
Kûh ses verdikçe şeydâ bülbülün efgânına"
(Dağlar, çılgın bülbülün feryatlarına ses (karşılık) verdikçe, ovayı görülmemiş, çeşit çeşit nağmeler kaplar.)
🔹
Türkiye'de basılan ilk sözlük: Vankulu Lügatı
