Oğuz Atay'ın yaşamı "oyun"a alan romanı: Tehlikeli Oyunlar
Edebiyatımızda postmodernizmin önemli temsilcilerinden sayılan Oğuz Atay, roman, hikaye ve oyun gibi pek çok türde eser verdi. 1970'li yıllarda yeterince okura ulaşamayan ve anlaşılamayan Atay, eserlerinde "tutunamayan", yabancı ve yalnız bireylerin öykülerini konu edindi. Tehlikeli Oyunlar, Atay'ın söz gelimi "en tutunamayan" bireyi Hikmet Benol'un yer aldığı romanıdır. "Kelimeler albayım bazı anlamlara gelmiyor." cümlesiyle herkesin az çok aşina olduğu Atay'ın "Tehlikeli Oyunlar" romanına gelin biraz daha yakından bakalım…
Romanın içeriği
📌Oğuz Atay'ın ikinci romanı olan Tehlikeli Oyunlar, ilk kez 1973 yılında okuyucuyla buluştu. Yazarın ilk romanı Tutunamayanlar, roman türüne getirdiği yenilikler ve edebiyatımıza postmodernizmi taşımasıyla 1970 yılında TRT Roman Ödülü'nü kazandı. Bu roman edebiyatımızda "tutunamayan" kahramanların bir öncüsü haline geldi.
📌16 Mart 1971 tarihinde ünlü yazar yeni bir romana başladığını ve bu roman kahramanının da tutunamayan bir karakter olduğunun sinyalini verdi.
➡"Sanırım bu romanın kahramanı da tutunamıyor. Bu konudaki yakınmalarını pek ciddiye almıyorum. Selim kadar haklı değil galiba. Hikmet de (yeni romanın kahramanı) bunun farkında olacak ki tatsız sıkıntılarını dindirmek için oyunlara başvuruyor. Kitabın adı 'Tehlikeli Oyunlar' olacak." ifadeleriyle açıkladı.
📌Atay, bu cümleleri kullandığında henüz romanın yalnızca 30-40 sayfasını yazmıştı. Yazarımız Tehlikeli Oyunlar'ı, Tutunamayanlar'ı bitirdikten kısa bir süre sonra kaleme aldı. Atay, Tutunamayanlar'daki baş kahraman Selim'in aksine Tehlikeli Oyunlar'ın Hikmeti'ini olumlu ifadelerle tanıtmıyordu.
📌Atay günlüklerinde Hikmet Benol hakkında şu ifadeleri kullandı:
➡"Selim'le, (Tutunamayanlar) oldukça güç bir tip, yani olumlu insan bir bakıma denemiştim. Şimdi sürekli olumsuz bir tip düşünüyorum. Küçük hesapların olumsuzluğunu. Kimsenin okumadığı kitapları okuyan, kötü yaşayan bir adam. (…) Aşağılık bir adam. (…) Hikmet farkında. Fakat kötülüklerine engel olamıyor."
📌Tutunamayanlar'ın Selim'inin aksine Tehlikeli Oyunlar'ın kahramanı Hikmet'in daha küçük ve yazarın da ifade ettiği gibi "tatsız" sıkıntıları vardı. Ve Hikmet bu sıkıntılarını oyunlarla gidermeye çalıştı. Peki, Hikmet Benol kimdir?
Romanın kurgusu ekseninde göz atalım…
📚Romanın kurgusu
➡Romanın baş kahramanı Hikmet Benol yüksek öğrenim görmüş, kendini geliştirmiş, tahsilli ve önceleri çevreye uyum sağlamaya çalışan akıllı bir gençtir. Evlilik hayatıyla çevreye olan uyumunu pekiştirmeye çalışan Hikmet, karşısına çıkan "baş edemediği" zorluklar karşısında daha fazla mücadele edemez ve pes eder.
İçine düştüğü bu psikoloji ile eşinden ayrılır, evlilik hayatının ritüellerine; aslında evliliğe dair pek çok şeye kendisini ait hissedemez.
➡Hikmet, bir gecekonduda iç huzurunu kaybetmiş bir şekilde yaşamına devam eder. Gecekonduya yerleşen Hikmet'in amacı küçük burjuva hayat standartlarını terk etmektir. Dış dünyanın gerçekleri çok ağır gelince, zihin dünyasında oluşturduğu kahramanlarla kendi içinde bir dünya kurar ve söz gelimi Hikmet'in yeni dünyası artık burasıdır.
Yaşam standartlarını terk eden ve dış dünyanın gerçekliğinden uzaklaşan Hikmet yeni bir kimlik arayışına girer. Bu dünyanın sunduğu gerçekliklerden sıyrılabilmek için vaktinin çoğunu komşusu Hüsamettin Albay ile oyunlar yazarak geçirir fakat onu bekleyen hiç de hayallerindeki gibi bir son değildir…
📌Eserin farklı adlandırmalarla ayrılan bölümlerinde Hikmet'in yaşamı, hayalleri ve hayata yabancılaşması sıra dışı tekniklerle ve cümlelerle anlatılmıştır.
📌Hikmet'in uyku ile uyanıklık arasındaki işittiği seslerle kendi içinde düşüncelere dalarken birden Hüsamettin Albay'ın olaylara dahil olması, romanın başlangıcından itibaren okuru kaotik; zaman, mekan ve şahısların iç içe geçtiği bir dünyaya sokar. Romanın geneline yayılan oyun atmosferi ilk sayfalardan itibaren kendisini belli eder.
➡Romanda küçük burjuvanın ve aydın profilinin problemleri, Türkiye'nin tarihi ve siyasi sürecinin etkileri, sonuçları, modernizmin bireyi sürüklediği uçurum, yabancılaşma, gerçekliğin sorgulanması ve Batı'ya özenen aydına yöneltilen eleştiriler gibi konular işlenir.
📌Romanda, kültürel hayatımızın önemli problemlerinden olan Batı'ya özenme konusuna Atay da geniş ölçüde yer verir. Batı'ya özenen Türk aydının yaşadığı kimlik bunalımı, en sonunda kahramanı delilik sınırına taşır.
➡Atay'ın eserinde sıkça yer verdiği ironinin amacı da ne tam anlamıyla Doğulu ne de Batılı olabilmeyi becerebilmiş kahramanların zihin dünyasında ne tür ikilemler ve bölünmeler yaşadığını göstermektir. İroni tekniği, bu tür eleştirileri vermek bakımından yazara büyük imkanlar sunar. Özenti aydınlar da Atay'ın ince zekası ve keskin kalemiyle başarılı bir şekilde hicvedilir.
