Osmanlı döneminde çiçekçilik: Şükufenameler
Çiçek sevgisi ve çiçek yetiştiriciliği Türklerin günlük hayatında çok önemli bir yer tutardı. Özellikle İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı'da çiçeklere karşı duyulan sevgi ve alaka daha da derinleşmeye başladı. Bu sevgi ve ilginin bir tezahürü olarak çiçek ve bahçe meraklıları çeşitli zamanlarda Şükufename adı verilen kitaplar yazdı. İşte Osmanlı'daki çiçekseverlerin eşsiz tarifleri...
🔸 Anadolu'nun pek çok yerinde, Kafkaslarda, Heyhat Sahrası'nda, İran'da, Osmanlı'nın ve Selçuklu'nun hakimiyet sürdürdüğü pek çok coğrafyada yüzyıllar boyunca rengarenk tebessümleriyle çiçekler yetiştirildi. Özellikle lale olarak bildiğimiz kırmızı çiçek, Türkiye coğrafyasını ilahi bir tezyinatla uzun yıllar süslendirdi.
🔸 Osmanlı İmparatorluğu'nda Fatih Sultan Mehmet'in 1453 yılında İstanbul'u fethetmesiyle beraber özellikle XV. ve XVI. yüzyıllarda kültürün başkenti kadim şehir, büyük bir çiçek resitaline sahne olmuştu.
Bilgi Notu:
Tüm şükufe kitaplarında anlatılan hikayeye göre İstanbul'da lale merakı ve yetiştiriciliği; Kanunî Sultan Süleyman'ın ünlü şeyhülislâmı Ebussuûd Efendi'ye Bolu'dan bir lale soğanı hediye olarak getirilmesi ve Ebussuûd Efendi'nin de bu gönderilen lale soğanını yetiştirmesi ile başlar.
🔸 İstanbul'un fethinin ardından çiçekçiliğin Osmanlı'da çok büyük bir gelişme yaşadığı zaman dilimi, Lale Devri'dir. Gündelik hayatta, sanat, ilim ve teknik alanlarında yenileşmenin başlangıcı sayılan bu devir süsleme sanatlarında da büyük etkinin çıkış noktası olur.
🔸 Bu dönemde çiçekçilik resmi bir boyut kazanarak çiçek ile ilgilenen ehil kimselere şükufecibaşılık yani çiçek yetiştiriciliği belgesi verilmeye başlanır. "Netâyicü'l-ezhâr" adlı şükufenamede belirtildiğine göre ilk olarak Sultan İbrahim tarafından 1641 yılında Sarı Abdullah Efendi'ye şükûfecibaşılık yani çiçek yetiştiricileri şeyhliği beratı verilir.
🔸 Bir süre sonra XVIl. yüzyıl, içinde pek çok ünlü çiçek yetiştiricisinin yaşadığı ve bu kişilerin yüzlerce yeni lâle ve diğer çiçek türü geliştirdiği bir zaman dilimine dönüşür. Öyle ki bu yüzyılda değerli bir lale soğanı yüksek fiyatlara alınıp, satılır hale gelir.
🔸 Şükufecibaşılığın gelişmesiyle beraber çiçeklerin isminin, yetiştiricilerinin, özelliklerinin ve bunun gibi pek çok bilginin yer aldığı şükufename adlı eserler yazılmaya başlar. Bu eserlerde binlerce çiçeğin ismi, yetiştiricileri ve özellikleri hiçbir kitapta görülmemiş bir şekilde kayda alınır.
🔸 Ali Çelebi tarafından kayda alınan bu şükufename 1667 yılında, dört makale şeklinde yayımlanır. Eserin birinci makalesinde şükûfe-i atik, yani eski çiçek; şükûfe-i cedid, yani yeni çiçek, ikinci makalesinde laleler, üçüncü makalesinde sümbüller, dördüncü makalesinde ise güller anlatılır. Çeşitli kütüphanelerde pek çok nüshası bulunan eserin resimli hali Nuruosmaniye Kütüphanesi'nde muhafaza edilir.
🔸 "Tezkire-i Şükufeciyan" eserinin yazarı Ubeydullah Efendi'dir. Aynı zamanda Şehremini Camii hatibi olan Ubeydullah Efendi yüz yirmi beş sayfalık şükufenamesini 1689 yılında tamamlar. Yaklaşık iki yüz iki çiçek yetiştiricisi hakkında geniş bilgi veren Ubeydullah Efendi, bunların ne kadarının yaşadığını, ne çeşit çiçekler yetiştirdiğini bildirir.
🔸 Ubeydullah Efendi'nin eserinde bahsettiği şükufecilerin en başında Ebussuûd Efendi gelir. Lalenin İstanbul'a ilk intikalinin Ebussuûd Efendi vasıtasıyla olduğu burada da anlatılır.
Osmanlı'da bahçe ve çiçek kültürü
