Tatarların günlük hayattaki tezahürleri: Maniler
Rusya sınırları içinde bulunan Kazan, yer altı kaynakları ve gelişmiş sanayisiyle önemli zenginliklere sahip. Bu zenginliklerin içerisine edebiyat alanı da giriyor. Öyle ki anonim türlerden biri olan maniler, Tatar Türklerinin kültüründe hususi bir mahal teşkil eder. "Qısqa cırlar" yani "kısa şarkılar" olarak anılan maniler, Tatarların sonbahar ve uzun kış gecelerini süsler. Çuha doldurma, kendirden ip yapma, dokuma tezgahı başında kumaş veya halı dokuma ve kaz yolma imecelerinde söylenir. Okurken keyif alacağınız Tatar manilerini sizler için derledik.
"Ağaç başı al çeçek
Betersen kuş alıp
Büten yarlarnı suymimen
Sin canıyımğa uşanıp"
"Ağaç başı al çiçek.
Bitirmesin kuş alıp.
Başka yarları sevmem,
Sen canıma inanıp."
🔸 "Tatar" kelimesi, Çarlık Rusyası döneminde yaşayan bütün Türklere verilen ortak bir isimdir. "Yabancı" anlamına gelen bu kelime daha sonra Tataristan'da ve Kırım'da yaşayan halkın resmî adı olur. Tataristan Cumhuriyeti'nde yaşayan Tatarları ifade etmek için ise "Kazan Tatarı" adı kullanılır.
"Ay hay Kazan küpere
Küperenden ütüve
Ecellerden avır buldı
Ayrışılıp kitüve"
"Ay hay Kazan köprüsü,
Köprüsünden geçmesi.
Ölümlerden ağır oldu
Ayrılıp beklemesi."
🔸 Tatar ismine ilk rastlanılan yer Orhun Abideleri'ydi.
"Oguz bodun tokuz Tatar birle tirlip kelti"
"Oğuz budunu dokuz Tatarlarla birlikte geldi."
🔸 Yazıtlardaki bu etnik adların, Türk boylarının değil de Moğol boylarının adları olduğu da rivayetler arasındadır. Tatar adına ikinci olarak Kaşgarlı Mahmud'un sözlüğünde rastlanır. Sözlükte Türk halkları haritasında Tatarların, Başkurtlarla birlikte Hazar denizinin kuzeyindeki İdil-Ural bölgesinde oldukları belirtilir. Türkçe konuşan Tatarların kendi adlarıyla ortaya çıkışları, Altın Ordu döneminde meydana gelir.
Tataristan'da bir Mevlid Kandili - 2
"Üy tübese şuma takta
Kıyık basa kügerçen
Minde bit ata balası
Behetem yuk küresen"
"Ev tepesi düz tahta
Eğri basar güvercin.
Ben de baba çocuğuyum
Bahtım yoktur galiba"
🔸 Tataristan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da Kama ve İdil ırmaklarının birleştiği yerdedir. Doğudan batıya uzunluğu 460 km, kuzeyden güneye genişliği ise yaklaşık 290 km'dir.
🔸 Avrupa ve Asya kıtalarını birbirine bağlayan Tataristan, Slav ve Türk coğrafyaları arasında kurulmuş bir köprüdür.
"Al yapkıçın alme elle
Aldında alma barme elle
Sandugaç kebek sayrıysın
Avzında kuş bar mı elle"
"Al önceğin al mı hele?
Önünde elma var mı hele?
Bülbül gibi şakırsın
Ağzında kuş var mı hele?"
🔸 Kuzeyinde Udmuristan Özerk Cumhuriyeti, doğusunda Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti, batısında Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti ve güneyinde Kuşbişev (Samara) eyaleti ile sınır komşusudur. Dış işlerinde Rusya Federasyonuna bağlı olan Tataristan, iç işlerinde özerktir.
"Ak idelne ay kiçkende
Cır cırladım işkek işkende
Üzem cırlım üzem cılım
Şul cankayım iske tüşende"
"Ak İdil'i ay geçerken
Türkü söyledim kürek çekerken.
Kendim söylerim, kendim ağlarım
Şu güzelim akla düştükçe."
🔸 Çeşitli siyasi sebeplerden dolayı dağınık şekilde yaşayan Tatarlar'ın, günümüzde ancak küçük bir kısmı kendi vatanında bulunur. Yüzde sekseni İdil-Ural bölgesinde yaşayan bu milletin kalan yüzde yirmilik kısmı Rusya Federasyonu'nda, Orta Asya'da ve Doğu Türkistan'dadır.
🔸 Bunun dışında dünyanın birçok ülkesinde Tatar toplulukları vardır. İdil-Ural Tatarları; Kazan Tataları, Kasım, Kreşin, Mişer, Tipter gibi gruplara ayrılırlar.
