Yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar bulmak için kurulan ilk cemiyet
Medeniyetlerin yaşadığı toplumsal ve kültürel değişimler; Heidegger'in "varlığın evi" olarak tanımladığı dilden elbette bağımsız gelişmemiştir. Tanzimat'a kadar gerek ilim gerekse edebiyat dili olarak Arapça ve Farsçayı baz alan Osmanlı, yenileşme hareketleriyle beraber yönünü Batı'ya çevirmiş, felsefe ve sanat anlamında da yeni bir terminolojiye sahip olmuştur. Bilhassa Türkçeden kopmadan modern felsefedeki terimlerin karşılığını bulmaya çalışan Osmanlı aydınları, bu sorunu çözüme kavuşturmak için Istılahat-ı İlmiyye Encümeni'ni kurmuşlardır. Peki, bu encümen ilim dünyasına ne tür katkılar sağlamıştır?
📌Tanzimat döneminde Namık Kemal gibi birçok aydının en çok üzerinde durduğu mevzu; dilimizde Arapça ve Farsçanın fazlasıyla tesiri altında kalınması, halkın zorluk yaşadığı düşüncesiydi.
📌Hatta öyle ki Namık Kemal, dil konusunda Klasik edebiyata çok sert eleştirilerde bulunmuş bu söz varlığından bir an önce kurtulmamız veya revize etmemiz konusunda düşüncelerini beyan etmişti.
📌Gerek İslam dünyasında gerekse Osmanlı'da ilim dili Arapça olduğu için, ortak bir İslam çatısı altında olan medeniyetler elbette bu dilin mahsullerinden türlü şekillerde etkilendiler.
➡Tanzimat'a kadar Arapça eserlerden kaynaklanan etki sonucu Arapça kelimelerin dilimizdeki hakimiyeti, Batılılaşma hareketleriyle beraber özellikle Fransa'dan alınan kelime ve kavramlarla Fransızcaya bırakılmış gibiydi.
Köksüzlüğü kabul etmeyen bir modernleşmeci Ahmet Cevdet Paşa
📌Yeni Türk edebiyatının beyannamesi niteliğini taşıyan Namık Kemal'in 1866 yılında Tasvîr-i Efkâr gazetesinde yayımlanan "Lisânı Osmânî'nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir" isimli makalede dilimizdeki son zamanlarda artan Fransızca etkisinden de bahseder.
📌Namık Kemal, bu makalede Türkçenin revize edilmesi ve yaygınlaştırılması gibi konular üzerinde durur.
➡Namık Kemal'in makalesinde sunduğu görüşlerden biri Türk dilinin bir sözlüğünün yapılması ve hazırlanan sözlükte Batı dillerinden Türkçeye giren kelimelerin bilhassa gösterilmesidir. Buradaki amaç Türk dilinin söz varlığını ortaya koymaktır.
Namık Kemal kimdir?
19. yüzyılın ikinci yarısında Türk edebiyatı ve siyasi hayatında büyük tesirler meydana getiren vatan ve hürriyet şairi olarak anılan, dava ve mücadele adamıdır. Aynı zamanda gazeteci ve idareci kimlikleri de vardır. Edebiyatımızda pek çok ilke imza atan isimlerin başında gelir.
📌Osmanlı, yenileşme döneminde Batı medeniyetindeki fen, felsefe, sanat ve edebiyat gibi birçok alandan tercümeler vasıtasıyla faydalanmak istedi.
➡Fakat bu disiplinlere ait terimlerin kültürümüzde nasıl karşılanması gerektiği, Osmanlı entelektüel dünyasındaki büyük sorunlardan biriydi. Osmanlı aydını bu konu bağlamında "Türkçe buna elverişli mi?", "Nasıl bir metod izlenmeli?" gibi sorularla ilk olarak bireysel düzlemde konuyu çözüme kavuşturmayı denedi.
📌Bu sırada Darü'l-Fünun'da müfredata felsefe dersleri ekleniyordu ve bu derslerde kullanılan Fransızca kelimelerin nasıl karşılanması gerektiği hala muallaktaydı.
📌 Felsefe ve dil konuları üzerinde çalışmalar yapan Rıza Tevfik, Abdullah Cevdet, Ziya Gökalp ve Subhi Erdem gibi aydınlar, artık bu durumun bir çözüme kavuşması gerektiğini düşünerek çözümler üretmeye başladı.
📌Başlarda bireysel olarak yürütülen çalışmaların yetersiz olduğuna kanaat getirildi. Nitekim bu aydınlar, böylesine çalışmaların tek kişinin boyunu aşacağını düşündüğü için toplu bir çalışmaya tabi tutulması gerektiğini düşündüler.
