Zamir nedir? Zamir özellikleri ve türleri nelerdir? Zamirler konu anlatımı ve örnekleri

Soru yoluyla isimlerin yerini tutan zamirlerdir. Cümledeki soru anlamı soru zamirleriyle sağlanır.

• "Nereye gidiyorsun?" (Ankara'ya, okula, ona vs.)
• "Dolaptaki tatlıyı kim bitirdi?" (Nazan, teyzem vs.)
• "Hangisini giyeceksin?" (şunu, bunu, uzun kollu olanı vs.)
• "Ödülü kime verdiler?" (sana, Orhan Pamuk'a vs.)

Bazı soru zamirleri cümledeki eylemi etkilediklerinde "soru zarfı" olur:

• "Ne aval aval bakıyorsun, yesene!" (soru zarfı)
• "Yarın ne giyeceksin?" (soru zamiri)

Bazı soru kelimeleri cümledeki isimleri nitelediklerinde veya belirttiklerinde "soru sıfatı"na dönüşür:

• "Hangi kalem sana ait?" (soru sıfatı)
• "Hangisi senin?" (soru zamiri)

Soru zamirleri bir belirtili isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:

• "Bunların hangisi sana lazım?" ("bunlar" işaret zamiri ve tamlayan, "hangisi" soru zamiri ve tamlanandır)
• "O çocuk babanın nesi oluyor?" (tamlanan)
• "Kimlerin kalbi daha sağlıklı, belli olacak." (tamlayan)

Cümlede varlıkları isim, sayı, miktar ve ölçü yönünden belli belirsiz karşılayan zamirlere belirsiz zamir denir: Hepsi, kimse, tümü, herkes, hepimiz, kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, şey gibi:

• Dünkü eğlenceye kimse gelmemiş.
• Başkası görse, seni kesin rapor ederdi.
• Bana aklı başında birisini gönder.

Belirsiz zamirler bir isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:

• Herkesin iyiliği için böyle olması gerekiyor." (tamlayan)
• Çocuklardan birkaçı firar etmiş." (tamlanan)

Şahıs ve işaret zamirleri ikileme oluşturacak şekilde birlikte kullanılırlarsa, "belirsiz zamir" olurlar:

• Onun bunun lafıyla dolduruşa gelip hatalı kararlar alma.
• Seni beni dinler mi o hınzır.
• O bu ne derse desin, Rıza Bey bambaşkadır.

"Şey" kelimeyi varlıkların adlarını veya diğer zamirleri belli belirsiz karşıladığından belgisiz zamirdir:

• Bugün pazardan şey aldım.

Söz sanatları örnekleri

-ki eki ile oluşturulan zamirlerdir.

• Senin sunumun benimkinden çok daha güzel oldu. (benim sunumumdan)

İlgi zamiri, bağlaç olan ki ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki ayrı yazılır ve kaldırıldığında cümlenin anlamı pek değişmez. İlgi zamiri kaldırıldığında ise cümle ya devrik hale gelir ya da apayrı ve kastedilmeyen bir anlam kazanır:

• Her gün gel ki bir şeyler öğrenesin. (bağlaç)
• Ne ki bu? (bağlaç)
• Senin çizimin de çok güzel ancak Ayşe'ninki şahane olmuş. (ilgi zamiri)

İlgi zamiri, isimden sıfat türeten -ki eki ile de karıştırılmamalıdır. İlgi zamiri olan -ki'den önce -im, -in gibi aidiyet bildiren ekler (ilgi ekleri) gelir. Sıfat türeten -ki eki ise doğrudan isme veya ismin hâllerinden birine eklenir:

• Evdeki hesap çarşıya uymadı. (sıfat üreten -ki)
• Evimizinki akıyor. (ilgi zamiri. evimizin çatısı, suyu vs. -ki kaldırıldığında cümle anlamsız hale gelir.)

Prof. Dr. Muharrem Ergin, -ki sıfat ve zamir yapma eki ile oluşturulan öteki, beriki, deminki, alttaki, dağdaki gibi kelimelerin belirsizlik zamiri olduğunu belirtir.

• Bugünkü yarış kolaydı ancak yarınki çok zorlu olacak." (belgisiz zamir)
• Öteki de senin arkadaşın mı? (belgisiz zamir)

İyelik zamirleri -im, -in, -i, -imiz, -iniz ve -leri'dir ancak bazı kaynaklarda zamir olarak kabul edilmez.Bu ekler Türkçedeki ses kurallarına göre ufak değişikliklere uğrayabilir.

• Kitabını masanın üzerine koy.(-ın, senin kitabın)
• Evinizi buradan görebiliyorum. (-iniz, sizin eviniz)
• Okulumuz şu bahçelerin ardında. (-imiz, bizim okulumuz)

Dikkat edilirse iyelik zamirleri bir isim tamlamasında "tamlanan" görevindeki kelimeye eklenir. Çoğunlukla şahıs zamiri veya bir isim olan tamlayan ise "gizli" durumda olabilir:

• (Onun/senin/kendi/Ali'nin) Kitabını masanın üzerine koy.
• (Sizin) Evinizi buradan görebiliyorum.
• (Bizim) Okulumuz şu bahçelerin ardında.

Basit (yalın) zamirler

Yapım eki almamış, kök durumunda olan zamirlerdir. Sadece çekim eki alabilirler: ben, anne, bunda, bazıları, kim, onlardan, onuda, onda, şunda, sana gibi.

Bileşik zamirler

İki kelimenin birleşiminden veya bir arada kullanımından oluşmuş zamirlerdir: birçoğu, birkaçı, hiçbiri v.b.

Gruplaşmış zamirler

Birden fazla ayrı kelimenin anlam ilişkisi oluşturacak şekilde gruplaşarak meydana getirdikleri zamirlerdir: Öteki beriki, falan filân, şundan bundan, şu bu, her biri, herhangi biri, ne kadarı v.s.

Ek hâlindeki zamirler

Ek hâlindeki zamirler sonuna geldikleri kelimeleri zamire dönüştürürler. Türkçede ek hâlindeki zamirler ilgi zamiri "-ki" ve iyelik zamirleridir.