Ahşaba nakşedilen ruh: Kündekâri
Türk-İslam medeniyeti sırrı çözülememiş güzelliklerle yüzyıllardır göz kamaştırıyor. Bu medeniyetin her gördüğümüzde hayrete düşüren eserleri adeta ahşaba ve taşa ruh kazandırmış, maddelere hayat bahşetmiştir. Kündekâri tekniğiyle hiç çivi ve tutkal kullanılmadan yapılan ahşap minberler, kapılar tüm ihtişamıyla bugüne kadar ulaşabilmiştir. Peki, ahşabı düğümleyen sanat kündekâri nedir?
Ahşabın en estetik hali: Kündekâri ne demek?
🔹Bu incelikli sanatı sizlere anlatmadan önce kündekârinin kelime anlamından bahsedelim biraz. Bu kelime Farsça oyma, kesme anlamındaki "kende" ile iş, çalışma, tarz anlamındaki "kâri" sözcüğünün birleşimi olan "Kendekâri" kelimesinin Farsça tomruk, ağaç anlamına gelen "künde" kelimesinden etkilenmesiyle ortaya çıkmıştır. Zamanla "kündekâri" halini almış, dilimize öyle geçmiştir.
Çağımızın Matrakçı Nasuh'u Nusret Çolpan'ın minyatürlerinde İstanbul
Ahşabı düğümleyen sanat: Kündekâri nasıl yapılır?
🔹Kündekâri; sekizgen, beşgen, yıldız gibi şekillerde kesilmiş küçük ahşap parçalarının tutkal ve çivi kullanmadan iç içe geçirilip sıkıştırılmasıyla düz yüzeyler oluşturmayı amaçlayan bir teknik.
🔹Bu yöntem nem ve ısı değişikliği sebebiyle ahşap parçalarda görülen eğrilme ve çarpılmalar önüne geçer. Isı değişimine göre büzüşen ya da genişleyen parçalar asırlar boyu dayanabilir.
🔹Hem mimari hem de sanatsal bir teknik olan kündekâri ile birleştirilen zeminin üzerine ebced hesabıyla tarih ve isim düşülebilir.
Ebced hesabı nedir?
Ebced dizgesinden yararlanarak bir sözcüğü rakama çevirme.
🔹 Çerçeve çıtaları, kenar tahtaları ve göbek bölümündeki parçalar oyma - kabartma arabesk motiflerle, sedef kakmalarla bezenir.
Arabesk motif:
Girift, kelime anlamı olarak birbirinin içine girip karışmış, girişik demektir.
Kündekâri yapımında kullanılan malzemeler iç ve dış mekâna göre ayrı ayrı seçilir.
🔹 İç mekâna yapılacak kündekâride ceviz, şimşir, armut, kiraz, maun gibi ağaçlar kullanılır. Kündekâri bezemelerinde ise abanoz, tik, yılan ağacı, venge, pelesenk gibi ağaçlar kullanılır.
🔹 Süslemede ise altın varak, bağa (kaplumbağa dış kabuğu), gümüş, fildişi, sedef, yakut ve zümrüt gibi değerli ürünler kullanılır.
🔹Dış mekânda yapılacak kündekâride ise meşe, maun, ireko, tik, dişbudak, kayın, karaağaç gibi zorlu hava koşullarına dayanıklı ağaçlar tercih edilir.
🔹Kündekâri hem dini ve sivil mimaride kendine yer bulan bir sanattır. Sivil mimaride kapı, pencere kanatları, pencere kafesi, dolap kapağı, sütun gövdesi ve başlığı, saçak, tavan, kiriş, konsol, parmaklık, korkuluk gibi birçok yerde kullanılır.
