Kültür mirasımız: tesbih
Geçmişten günümüze manevi varlığını koruyan tesbihler, Osmanlı döneminde erkeklerin çeyizi olarak kabul edilirdi. Ne amaçla kullanılırsa kullanılsın tesbih, zamanla kültürümüzün vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Günümüzde ise tesbih, Allah'ı (CC) zikretmek, stres atmak için kullanılıyor.
Tesbihin kelime kökeni
🔸 Tesbih sözcüğü, Arapça kökenli olup "subhan" kelimesinden türemiştir. Daha bilinen manasıyla "Allah'ı (CC) zikir ve tenzih ederken sayının anlaşılması için kullanılan, ipliğe dizilmiş, çeşitli ağaç veya taşlardan yapılan ve genellikle 33 veya 99 taneden oluşan diziye" tesbih denir. Günümüzde Türkçe kullanımına uygun olarak "tespih" şeklinde telaffuz edilmektedir.
Tesbihi değerli kılan unsurlar
🔸 Tesbihi değerli kılan, tesbihin malzemesidir. En kıymetli çeşidi ise damla kehribar isimli milyarlarca yıllık çam reçinelerin fosilleşmesiyle oluşan türdür. Tesbihin kıyameti, eski oluşu ve ustaların mahareti ile ölçülür. Yapıldığı tarih ne kadar eskiyse o kadar kıymetli kabul edilir.
🔸 Vav TV'de yayınlanan "Enderun Sohbetleri" programına konuk olan Koleksiyoner Mehmet Odabaşı, konuyla alakalı "Bir tespihin dokusu,çekimi,dayanıklılığı çok önemlidir" ifadeleri kullandı.
🔸 Programın bir diğer konuğu Koleksiyoner Tahir Demirkıran, tesbihlerin renk aldıkça daha da kıymetlendiğini söyledi.
"Bir tespihin görünmeyen en temel unsuru ipidir. Bu ip insan eline zarar verecek bir yapı da olmamalı, taşa uygun olması lazım, rengi uyumlu olması lazım, kopmaması lazım. Kullanılan malzemeye göre her ip her malzemede kullanılmaz."
Cumhuriyet döneminin tesbih ustaları
🔸 Cumhuriyet döneminin başlarından elektrikli torna dönemine kadar Horoz lakaplı Hasan Usta, Halil Usta, Tophaneli İsmet, Arap ve Sarı Nûri ustalar, Edirnekapılı Galip Usta, Tosunum Halil, Akgerdan Mehmed Efendi, Kehribarcı Muhiddin en tanınan tesbih ustalarıdır.
🔸 Bazı ustalar yaptıkları tesbihin maddesine göre sedefçi, kehribarcı, fildişici gibi lakaplarla anılır.
Tesbih türleri ve sahip olduğu özellikleri
🔸 Oltu Taşı Tesbih: Erzurum yöresinden çıkarılan oltu taşı, stres azaltıcı etkilerinin yanında estetik olarak da sıklıkla tercih edilir. En pahalı tesbih türleri arasında yer alan oltu taşı tesbihler, en meşhur türlerden biridir.
🔸 Doğal Taş Tesbih: Ametist, akik, ay taşı, sedef, safir, firuze gibi taşlar tesbih yapımında kullanılır.
🔸 Kuka Tesbih: En çok tercih edilen modeller arasında olan kuka tesbih, kullandıkça renk değiştirmesiyle dikkat ve ilgileri toplar. Hammaddesinin ağaç olması ve dayanıklı olmasından dolayı kullanım açısından kolaylık sağlar.
🔸 Kehribar Tesbih: Kıymetli türler arasında yer alan kehribar tesbih, taşın farklı şekillerde işlenmesiyle elde edilir. Toplamda 256 farklı tona sahip olmasıyla sevilen tesbih çeşitleri arasında yerini alır.
Tesbihin unsurları
➡ Tesbih çekme: Tesbih yapımı anlamına gelir.
➡ Habbe: Tesbihin ipe dizilen delikli boncuklarıdır, yapımı ustalık ister.
➡ Durak/nişane: Müezzin olarak da bilinir. 99'luk tesbihlerde 33 ve 66'dan sonra konulur.
➡ Pul: 99'luk tesbihlerde 12. habbeden, 33'lüklerde ise beşinci habbeden sonra takılan mercimek tanesine benzer yassı pulun ismidir, 7. ve 11. habbelerden sonra da konulur.
