Arama
Yahudilik tarihinin geçmişi ve bugünü
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden dinler tarihi uzmanı Prof. Dr. Şinasi Gündüz ile geçmişten günümüze kadar gelen Yahudilik ve Hristiyanlığı, Gazze'de yaşanan katliamlara dair sessizliği, antisiyonizm, anti-semitizm ve özellikle Hristiyan siyonizminin geçmişteki ve günümüzdeki durumunu konuştuk. Müslüman olsun olmasın, her insanın zulme karşı sessiz kalmaması gerektiğini vurgulayan Gündüz, Yahudi geleneğinde Yahudi zihin yapısının teşekkülü ile birlikte İsrailoğulları merkezli bir etnik seçilmişlik anlayışı ön plana çıkıyor, dedi.
Betül Sav: Yahudilik nasıl ortaya çıktı? Geçmişten bugüne Yahudi zihniyeti nasıl şekillendi?
➡ Prof. Dr. Şinasi Gündüz:
Yahudilik kendisini, Hz. İbrahim'den (AS) itibaren ortaya çıkan bir din, gelenek olarak görür; İsrailoğulları etnisitesi ile Yahudi kimliğini özdeşleştiren akım olarak tanımlar. Yahudi zihin yapısına göre Yahudi olmak demek İsrailoğulları'ndan olmak demektir. Onların yaklaşımına göre İsrailoğulları ile Yahudi kavramları adeta birbirinin özdeşidir. Diğer taraftan, İsrail kavramı Hz. Yakub'un özel ismidir. Kur'an-ı Kerim'de de iki ayette geçer. İsrail olarak bahsedilir, Hz. Yakup'tan. Hz. Yakup, Hz. İbrahim'in torunu yani Hz. İshak'ın oğludur ve İsrailoğulları dediğimiz zaman Yakupoğullarını, Hz. Yakup'un soyundan gelen bir topluluğu anlıyoruz.
➡ Yahudi geleneği kendisini özel anlamda Hz. Yakub'a yani İsrail'e dayandırıp İsrailoğulları ile özdeşleştiriyor. Hz. İbrahim ile başlatan etnik tarih çerçevesinde konumlandırıyor, kendi tarihini. Oysa yapılan bilimsel araştırmalar şunu ortaya koymuştur ki ne Hz. İbrahim döneminde ne Hz. Yakup döneminde ne de daha sonraki dönemlerde Yahudilik diye bir din söz konusu değil. Ne zamana kadar? Ta ki Yahuda Devleti'ne kadar...
➡ Hz. Süleyman sonrası dönemde Hz. Süleyman'ın bıraktığı devlet mirası ikiye ayrılıyor. Kuzeyde İsrail, güneyde Yahuda devletleri kuruluyor ve güneydeki Yahuda Devleti, M.Ö. 6. yüzyılda Babilliler yıkılıncaya kadar birkaç yüzyıl ayakta kalıyor.
➡ Bu süre içerisinde Yahuda Devleti'nde yaşayan insanlar, ciddi anlamda hem yöredeki putperest toplulukların onlarla etkileşim içerisine girerek etkisinde kalıyorlar hem kendi içlerinde çok ciddi kaoslar yaşıyorlar. 6. yüzyılın başlarına geldiğimizde, Kudüs'ün yakılması ve Babil Sürgünü yaşanıyor. 50 yıl kadar süren bu sürgün döneminde İran'dan, Babil geleneğinden etkileniyorlar. Kur'an-ı Kerim'in Üzeyir dediği Ezra'nın reformlarıyla bugünkü Yahudilik, sistematik bir din haline teşekkül ediyor. Etnik kimliği merkeze alan etnosentrik bir din diyoruz biz buna. Arz-ı Mev'ud'un yani vadedilen toprakların verildiğine inanan bir yapı ortaya çıkıyor.
Ezra kimdir?
Tevbe sûresinde (9/30) bahsi geçen Üzeyir'in (Uzeyr) kimliği tartışmalı
AYÇİN KANTOĞLU: GAZZE'DEKİ ÇOCUKLAR UYUYAN KALPLERİ UYANDIRIYOR
➡ Prof. Dr. Şinasi Gündüz:
Tarihsel süreci dikkate aldığımızda Yahudilik, en iyi ihtimalle Yahuda Devleti ile birlikte ortaya çıkan bir din. Onun öncesinde Yahudilik diye bir din bir gelenek yok. Daha da önemli olan ise Yahudilik sanki Hz. Musa'nın (AS) bir dini gibi, Hz. Musa (AS) ile ilişkili bir din gibi görülüyor. Oysa Hz. Musa'nın (AS) kendisi bir Yahudi değil.
➡ İslam açısından Yahudiliği biz, ilahi olan ama sonradan tahrif olunan bir din gibi değerlendiririz. Bundan dolayı bizde hak dinler, batıl dinler, ilahi dinler, ilahi olmayan dinler ayrıştırması yapılırken genellikle ilahiyat camiasında bunun içerisine Yahudilik de konulur. İslam, Yahudilik, Hristiyanlık bunlar ilahi dindir, hak dindir, diğerleri batıldır, ilahi olmayan dinlerdir denilir. Peki, neye göre?
➡ Aslında Yahudilik özü itibariyle Hz. Musa'nın (AS) tebliğ ettiği bir dindi ama sonradan bu din tahrif oldu, sonradan değişti deniliyor. Bu hem dinler tarihi bilgisi açısından doğru değil hem de İslam'ın temel referansı açısından baktığımızda doğru değil. Neden doğru değil? Çünkü Kur'an-ı Kerim'e göre Hz. Musa (AS) İslam'dan başka bir din tebliğ etmiyor. Hz. İsa da İslam'dan başka bir din tebliğ etmiyor. Tüm peygamberler gibi bu peygamberler de birer İslam Peygamberi fakat daha sonraki dönemlerde kendilerini bir şekilde bunlarla ilişkilendiren bazı gruplar, kendi ürettikleri dini yapıyı lanse ediyorlar.
▶ Mesela Hristiyanlık kendisini Hz. İsa (AS) ile ilişkilendiriyor. Buna "Tanrıoğlu İsa" diyor. Yahudilik kendisini Hz. Musa (AS) ile ilişkilendiriyor. Çünkü Hz. Musa (AS) ile birlikte tanrısal ahit döneminin, vaat döneminin başladığını varsayıyor. Dinler Tarihi bilgisi açısından da bu doğru değil. Çünkü biz Hristiyanlığın da Hz. İsa sonrası dönemde ortaya çıkan bir din olduğunu biliyoruz. Hz. İsa ile hiçbir ilişkisi yok.
Yahudiliğin de şu anki haliyle Hz. Musa ile ilişkili olmayan daha sonraki dönemlerde ortaya çıkan bir din olduğunu biliyoruz. Bu açıdan Yahudilik, tarihin belirli bir döneminde teşekkül eden bir din olarak ortaya çıkıyor, kendisini İsrailoğulları etnik kimliği ile özdeşleştiriyor ve Yahudi olmayla İsrailoğulları'ndan olmanın aynı şeyi olduğunu ifade ediyor.
Seçilmişlik anlamında da İsrailoğulları'ndan oldukları için Tanrı'nın kendilerini seçtiğini, etnik kimliklerinden dolayı Tanrı'nın kendilerini seçtiğini ve bu seçilmiş halka da onların "vadedilen topraklar" dedikleri bölgenin yani iki nehir arasındaki Fırat'tan Mısır ırmağına kadar olan bu bölgenin Tanrı tarafından adeta tapulandığını varsayıyorlar ki bu bağlamda etnik kimlik merkezi bir seçilmişlik bir kutsanmışlık zihin yapısı Yahudiliğin temel ideolojisini oluşturuyor.
➡ Prof. Dr. Şinasi Gündüz:
Yahudiliğin hem seçilmişlik hem de vadedilen topraklarla ilgili algısı esas itibariyle bir mitosdur, mitolojik bir kanaattir. Çünkü biz birçok gelenekte, birçok toplulukta etnik kimliğinden coğrafi aidiyetinden dolayı seçilmişlik fikrinin var olduğunu görüyoruz. Mesela içinde yaşadığımız topraklarda gnostik akımlar dediğimiz bazı akımlar var. Bunların insan soyunun başlangıcından itibaren etnik kimlik olarak seçilmiş olduklarını varsayıyorlar ve diğer insanlara yönelik bir üstünlük payesi olarak kendilerinde görüyorlar. Baştan itibaren zaten kendilerinin Tanrı tarafından korunmuş, diğerlerine göre daha ayrıcalıklı bir konuma oturtulmuş halk olduğunu kabul ediyorlar.
▶ Yahudi geleneğinde de Yahudi zihin yapısının teşekkülü ile birlikte İsrailoğulları merkezli bir etnik seçilmişlik anlayışı ön plana çıkıyor. Mesela Ezra dediğimiz kişi, sürgün döneminden tekrar Filistin bölgesine İran hegemonyası , İran siyasal koruması altında İsrailoğulları dönerlerken ilk yaptığı icraatlardan birisi şu olmakla birlikte halkına diyor ki; "biz etnik yapımızı, o seçilmişlik özelliğimizi kaybettiğimiz için civardaki halklardan Filistinlilerden, Kenan illerden, şuradan buradan eşleri alıp onlardan çocuk yaptığımız için Tanrı bizi cezalandırdı. O zaman ne yapmak lazım? Tanrı ile o bağın yeniden kurulabilmesi için sağlıklı bir şekilde herkes yabancı kadınlarını boşasın, çocuklarını da bıraksın." Böyle bir genelge çıkartıyor ve burada saf olarak yalıtılmış bir etnisitenin, bir etnik kimlik merkezi seçilmişliğin vurgulandığı böyle bir söylem dinin merkezine oturtuluyor. Bu anlayış doğrultusunda Yahudilik, daha sonraki dönemlerde kendi kutsal metninde geriye doğru bir tarih inşa etmeye çalışıyor.
Bizler Yahudi kutsal metnini okuduğumuz zaman şu tarz ifadelere rastlarız; Tanrı der ki İsrail'e, İsrailoğulları'na,"Sen benim oğlumsun, ilk doğanımsın, seni başkaları arasında saymayacağım." Her böyle ifade de İsrailoğulları'nın Tanrı tarafından diğer halklarla karşılaştırıldığında daha öncelikli olduğu, ayrıcalıklı olduğu, kutsal olduğu vurgulanır. Bu halka yönelik olarak da Hz. İbrahim (AS) ile birlikte Tanrı'nın bir vaadi söz konusudur ve ondan şöyle bahsedilir, "şu bölgeleri sana vereceğim", "Filistinlilerin topraklarını, Kenanilerin topraklarını, Hititlerin topraklarını, Katlonların bütün bunların arazisini, evini, barkını sana vereceğim" der Tanrı. Böyle bir vaat söz konusu kutsal metinlerde. Fakat bu metnin içerisindeki malzemenin Yahudilikte etnik kimlik merkezde bir din olarak Yahudiliğin inşa edilmesi sürecinde üretilen bir mitolojik algı olduğunu görüyoruz. Yani Yahudilik geriye doğru bir tarih inşa ediliyor. Tabiri caizse bizde vardır ya, bazı kavgalar yapılır; mahalle kavgaları. Hemen kavganın ilk dakikasında tartışma şuna dönüşür, "Benim babam zaten şöyle soyluydu" gibi. İnsanlar bir bakıma bu şekilde soylar üzerinden kendi üstünlüklerini ortaya koymaya çalışırlar. Yahudi geleneğinde böyle bir şey dikkatimizi çekiyor. Dolayısıyla bu tamamen mitolojik bir tarih algısıdır, tarih üretmedir ve o coğrafyadaki diğer farklı toplulukların benzer şeylerinden etkilenmeyle ortaya çıkan bir yapı olarak görülür.
Ezra kimdir?
Kimliği tartışmalı olan Tevbe sûresinde (9/30) bahsi geçen Üzeyir, Ezra Kitabı'nın yazıcısı olan Yahudi rahip olarak biliniyor.
Betül Sav: Yahudilik bir soy mudur?
➡ Prof. Dr. Şinasi Gündüz:
Yahudilik kendisini İsrailoğulları ile özdeşleştiriyor. Ancak bugün işgalci İsrail'e gidip de orada yerleşen işgalcilerin, her birini genetik anlamda araştırın, genetik anlamda bir tahlile tabi tutun, onların çok farklı kesimlerden gelen insanlar olduğunu görürsünüz. Bir kısmı Rustur belki, bir kısmı İngiliz'dir, bir kısmı başka bir şeydir ki dünya geneline baktığımız zaman Yahudiliğin kendi içerisinde bir sürü farklı halk vardır. Tarih boyunca zaten Yahudilik, misyonerliğe kapısını kapatan bir din de olmamış. Dışarıdan insanların Yahudi olması da mümkün. Bunun birçok örneği var günümüzde. Mesela Hazar Türkleri tarihin belli evresinde bir kısmı Yahudiliğe giriyor ve biz bunlara Karay Türkleri diyoruz. Çünkü Karaim mezhebine bağlanıyorlar. Falaşalar dediğimiz halklara bakın, siyahi Yahudilerdir. Bunlar "biz Yahudiyiz", diyorlar. Nijerya'da örneğin. Orada yeni yaşayan siyahi Yahudiler var ki şu anda İsrail'deki işgalci siyonistler onları Yahudi kabul etmiyor ama adamlar "Yahudiyiz" diyorlar. Bu çerçevede Yahudilik, sadece belirli bir ırka özgü değil. Ana gövde Yahudiliğin iddiası: Yahudilik eşittir, İsrailoğullarından olmak. Etnik kimlikli merkezli bir din anlayışını özellikle canlı tutmaya çalışıyorlar. Peki neden böyle yapıyorlar? Adam Amerika'dan geliyor, Rusya'dan geliyor, Irak'tan geliyor ve "İsrailoğulları eşittir, Yahudiliktir. Buranın halkıyım, bu toprakları bana Tanrı vaat etti. Ben seçilmiş bir halkım, diyor. Çünkü etnik kimlik merkezi seçilmişlik, en önemli Yahudiliğin temel ideolojisi oluşturuyor.