Arama
10 soruda Müslüman bilim adamı Harizmi
Matematik tarihinin unutamayacağı Harizmi, aynı zamanda gökbilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Müslüman bilim adamıdır. Aritmetik ve cebirin kurucusu denecek kadar ilim tarihinde iz bırakan Harizmi, cebirle ilgili ilk eseri yazmıştır. Sıfırı bularak matematikte çığır açan Harizmi kimdir? Hayatına ve eserlerine dair en çarpıcı 10 soru ve cevabı sizler için derledik.
📌Hârezmî "0" (sıfır) ve bilinmeyen işareti "x"in mucidi olarak bilinir. 10 rakamdan oluşan basamaklı sayı sistemi üzerine bir eser yazarak bu rakamların İslam dünyası ve Batı'da tanınıp kullanılmasını sağlamıştır.
📌Matematik ile uğraşmanın sayılar ile değilde sayıları sembolize eden şekillerle olması gerektiğini düşünmüştür. Bu matematikçileri, problemlerdeki karmaşık sayılara saplanıp kalmadan rahatça çözebilmelerini sağladığı için özgürleştirici bir düşünce biçimidir.
📌Hem Doğu, hem de Batı bilim çevrelerine etki etmiş olan Harezmi, ortaya koyduğu eserlerle bilim tarihinde adından en çok söz edilen kişilerden biridir. Bilime yaptığı büyük katkıları sebebiyle XVI. yüzyıl ünlü matematik bilgini Gerolamo Cardano (1501-1576)'nun, dünyanın en büyük 12 düşünürü arasına aldığı bir bilginimiz, Rönesans'a kadar Avrupa'da alanında tek otorite olarak kalmıştır. Aritmetikte on tabanlı konumsal metodun Avrupa'ya geçişinde de Harizmi'nin büyük rolü olmuştur.
📌Malum olduğu üzere Harezmi, sistemli bir şekilde cebir konusunda ilk defa yazılan "El-Cebr ve'l-Mukabele" adlı eserleriyle ilkel durumdaki cebiri canlandırıp, bütün çözüm yollarını tamamen geometrik düşüncelerle temellendirmiş ve sistematik bir şekle sokmuştur. Batı'ya da cebir, ilk defa onun bu eseriyle girmiştir. Yine aynı şekilde aritmetikte on tabanlı konumsal sistemle birlikte l'den 9'a kadar olan sayı sisteminin ve sıfır (0) sayısının Avrupa'da kullanılması da yine onun eserlerinin çevirileriyle başlamıştır.
Batılıların Arap rakamları dediği İslâm rakamlarının Avrupa'ya geçişi de inanılmayacak derecede ağır olmuştur. Her şeyi geç alma alışkanlığında olan Batı, adeta İslâm rakamlarını kullanmamakta direnmiştir. Bu direniş ve inat, tam 13. yüzyılın ortalarına kadar devam etmiştir. Nitekim bu inat sadece rakamları kullanmamakla kalmamış, abak denilen hesap aletini kullanmakta da olmuştur. Avrupalılar, İslâm rakamlarıyla abak denilen bir hesap aletini kullanıyorlardı. Fakat uygulama, Roma rakamlarıyla uzun süre idare edilemeyeceğini, yeni bir sisteme ihtiyaç olduğunu gösteriyordu. Çünkü Roma rakamlarıyla matematiğin gelişmesi imkânsız denecek derecede zordu. Bu mecburiyet, Batı'yı, nihayet İslâm rakamlarını kabule zorladı. Bu rakamları ilk defa kullanan, İslâm dünyasında seyahat eden, ilim öğrenen, Pizalı Leonardo Fibonacci (170-1240) oldu.
📌Kitâbu Sûreti'l-Arz: Bu kitabında yeryüzünün çapına ait yaptığı çalışmaları anlatmıştır Kitap için yaptığı incelemerde ve kitabında Nil nehrinin kaynağını açıklamıştır.
📌Zîcü'l-Harezmî: Bu eserinde ise güneş ve ay tutulmalarına dair incelemelerini paylaşmıştır.
📌Kitabûl Tarih: Tarihi gelişmeleri bu eserinde anlatmıştır.
📌Kitab surat al-arz: Coğrafi incelemeleri bu eserde toplanmıştır.
📌Kitab'ul Ruhname: Astronomik incelemelerde bulunmuştur.
📌Kitab fil-Hisab: Bu eserde Harezmi, bugün kullanılan sıfırlı Arap rakamlarını, ondalık sistemi izah ediyor. Eser Adelhard Bath tarafından Latinceye tercüme edilmiş ve yayınlanmıştır.
Kitabu Cedavil-in-Nücûm ve Harekatiha: İki cilt halindeki bu eser astronomiye dair olup, yıldızlar, gezegenler ve bunların, hareket ve faaliyetlerini incelemektedir.
📌Kitab-ul-Muhtasar fil-Hisab-il-Hindi: Günümüzde Arapça bir nüshası elde edilmiş olan bu eser, Harezmi'nin ikinci önemli eseridir. Hint matematiğine dair olan bu eserin, Cambridge Üniversitesi Kütüphanesinde Algorithmi'de Numero İndorum isimli Latince tercümesi mevcuttur. Bu tercüme, Adelhard tarafından 12. asırda Kurtuba'da bulunan bir nüshasından yapılmıştır.
📌Kitab-ül-Muhtasar fi Hisab-il-Cebri vel-Mukabele: Harezmi'nin en önemli eseridir. Aslı İngiltere Oxford, Bodlyn Kütüphanesindedir. Bu eser cebir ilmine adını veren ve bu alanda yazılan ilk eserdir. Günümüzden on bir asır önce yazılan eserde cebir sistemlerine aid kaide ve teoremler ile yeni çözüm yolları anlatılmaktadır. Eserde birinci ve ikinci derecede denklemlerin çözüm şekilleri, bilinmiyenleri, çeşitli cebir hesaplarını misallerle açıkladıktan sonra; nazari ve tatbiki hesaplama şekilleri, zamanın hükûmet işlerine ait hesapların yapılması, kanalların açılması, bina yapımı; esnaf, tüccar ve ölçme memurları için sayı işaretlerini, miras taksim memurları ve Müslümanlar için elzem olan Kur'an-ı kerim'de bulunan mirasa ait hükümler ve feraiz bilgisi hesaplarını hem aritmetik hem de cebir yoluyla çözümleyerek misallerle gösterir.