16 kavram ışığında Ramazan
Ramazan, Kur'an-ı Kerim'de anılan tek aydır. Cennet kapılarının açılıp cehennem kapılarının kapandığı bu mübarek ayı oruçla geçirenlerin bütün günahlarının bağışlanacağı müjdelenir. Peygamber Efendimiz Ramazan için "Bu ayın başı rahmet, ortası mağfiret, sonu da cehennemden kurtuluştur" buyurur. Rahmet ve mağfiret ayı Ramazan, hayatlarımıza dokunarak, dirlik ve heyecan kazandırır. Teravih, mukabele, itikaf, iftar, sahur ve fıtr sadakası gibi önemli sünnetlerin hepsi bu ayda yaşanır. Ramazan'ı daha iyi idrak etmenizi sağlayacak 16 kavramı sizler için derledik.
🔸 Oruç kelimesi, sözlükte "bir şeyden uzak durmak, bir şeye karşı kendini tutmak" anlamına gelen Arapça 'savm'ın Farsça karşılığı olan rûze kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. İslam'ın beş şartından biri olan oruç, Kur'an-ı Kerim'de on üç yerde, hadislerde ise çok sayıda geçer. Hz. Peygamber bir hadisinde "Kim iman ederek ve sevabını sadece Allah'tan umarak Ramazan orucunu tutarsa önceki günahları affedilir" buyurmuştur.
🔸 Oruç, Allah'a kulluk niyetiyle tan yerinin ağarmasından güneş batana kadar kişinin kendisini yeme-içme gibi orucu bozan diğer şeylerden alıkoyduğu ibadettir. Oruç ibadetinin temel hedefi, insanları takvaya eriştirmektir. Bu bizzat Kur'an-ı Kerim'de "Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı…" (Bakara, 2,/183) şeklinde ifade edilmektedir.
Oruç, kalbi günahların oluşturduğu manevi kirlerden arındırmak için bulunmaz bir fırsattır. Nitekim Peygamber Efendimiz de şöyle buyurmaktadır:
"Ramazan ayı size bereketiyle geldi, Allah o ayda sizi zengin kılar, bundan dolayı size rahmet indirir, hataları yok eder, o ayda duaları kabul eder. Allah Teâlâ sizin (Ramazan ayındaki ibadet ve hayır konusunda) birbirinizle yarış etmenize bakar ve meleklerine karşı sizinle övünür. O hâlde iyilik ve hayırdan yana Allah Teâlâ'ya kendinizi gösteriniz. Ramazan ayında Allah'ın rahmetinden kendisini mahrum eden kimse bedbaht kimsedir." (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, III, 344)
🔸 Sahur, "sabah olmadan önceki vakit, gecenin son üçte biri" anlamındaki seher kelimesiyle aynı kökten gelir. Dinî bir terim olarak sahur "oruç tutmaya hazırlık olmak üzere fecrin doğmasından önce yani seher vaktinde yenilen yemeği" ifade eder. Bazı hadislerde bunun için "ekletü's-sehar" veya "ekletü's-suhûr" karşılıkları da kullanılmıştır.
🔸 Hadislerde "sahura kalkmak ve bir yudum su ile bile olsa sahur yapmak" tavsiye edilir ve "sahura kalkanların Allah'ın rahmetine ve meleklerin duasına mazhar olacağı" belirtilir.
🔸 Peygamber Efendimiz, sahur yemeğini "mübarek bir gıda" olarak nitelendirilmiştir. (Ebû Dâvûd, Savm, 17; Nesâî, Sıyâm, 25-26)
🔸 İmsak, orucun başlayıp sahurun sona erdiği vakittir. Sözlükte "bir şeyi tutmak, sımsıkı sarılmak, alıkoymak; bir şeyden el çekmek, kendini tutmak" gibi manalara gelen imsak, terim olarak "ikinci fecrin (fecr-i sâdık) doğuşundan güneşin batışına kadar yeme, içmeden nefsi alıkoymak" demektir. İmsak vakti, sabah ezanının okunmasıyla başlar.
🔸 Fıkıh âlimlerinin çoğunluğu, imsakin ikinci fecrin doğuşuyla başladığını ve güneşin batışına kadar devam ettiğini kabul eder. Bunlardan fecrin ilk doğuş anını sınır kabul edenler ihtiyatı, aydınlığın biraz yayılıp belirmesini benimseyenler de kolaylığı esas almışlardır.
🔸 Sözlükte fatr "yarmak, kesmek; yaratmak, icat etmek", bu kökten türeyen iftâr ve fıtr kelimeleri diğer bazı anlamların yanı sıra "orucu açmak, oruçluya orucu açtırmak, başlanmış bulunan orucu bozmak veya hiç oruç tutmamak" gibi manalara gelir. İftar vakti, güneşin batıp akşam ezanının okunmasıyla başlar.
🔸 Hz. Peygamber, sahur yemeğinin geciktirilmesini iftarda ise acele edilmesini tavsiye etmiştir. Bu tavsiyesini bizzat uygulayan Peygamber Efendimiz, iftarını akşam namazından önce su ve birkaç hurmayla açmıştır.
🔸 Peygamber Efendimiz "Oruçlu müminin iki sevinçli anı vardır. Orucunu açtığı zaman ve Rabbine kavuştuğu ân..." buyurmuştur.
🔸 Peygamber Efendimiz, oruçlunun iftar anında yapacağı duanın geri çevrilmeyeceği müjdesini verir. İftar duası, oruç tutan kişinin bu ibadeti yerine getirmenin ve iftar sofrasında bulunanlar karşısında şükrünü içerir. Herkes, içinden geldiği gibi dua etmesi ve şükrünü dile getirmesi mümkündür. Hz. Peygamber iftarla ilgili şöyle dua ederdi:
"Allahım! Senin rızân için oruç tuttum, senin verdiğin rızıkla orucumu açtım"
(Ebû Dâvûd, "Ṣavm", 22);
"Allahım! Senin rızân için oruç tuttuk, senin verdiğin rızıkla orucumuzu açtık, bizden kabul buyur; çünkü sen her şeyi işiten ve bilensin"
(Dârekutnî, II, 185)
🔸 Mukabele, sözlükte "iki şeyi birbiriyle karşılaştırmak" anlamına gelir. Üç aylarda ve özellikle Ramazan ayında cami, mescide ve evlerde daha çok sabah, öğle, ikindi namazları öncesinde hâfızlar tarafından okunan Kur'an'ı takip etmek suretiyle hatim indirme geleneğine adıdır. Resul-i Ekrem'in vefatından önceki son Ramazan'da mukabele iki defa gerçekleşti. Aynı zamanda sahabeden bazıları Ramazan ayı gelince aile fertlerini toplayarak onlara mukabele okurlardı.
İbni Mes'ûd'den rivayet edildiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurdu:
"Kim Kur'ân-ı Kerîm'den bir harf okursa, onun için bir iyilik sevabı vardır. Her bir iyiliğin karşılığı da on sevaptır. Ben, elif lâm mîm bir harftir demiyorum; bilâkis elif bir harftir, lâm bir harftir, mîm de bir harftir."
(Tirmizî, Fezâilü'l-Kur'ân 16)
🔸 Mukabele karşılık verme, karşılıklı okuma anlamına gelir. Bir kimsenin Kur'an'ı ezberden veya kitaptan yüksek sesle okuması ve onu dinleyen topluluğun da sessizce Kur'an'dan takip etmesi anlamına gelen mukabele okumanın adabı sırasıyla şu şekilde olmalıdır: Okumaya başlamadan önce ağzı misvakla temizlemek, Kur'an'ı mescit veya bir başka temiz yerde okumak, kıbleye yönelmek.
