Benlikten vazgeçiş: Enaniyet zinciri
Dinimizde önemli bir yere sahip olan enaniyet kavramı, benmerkezcilik olarak tanımlanır. İslam ahlakına göre, yanlış ve terk edilmesi gereken davranış biçimi olarak kabul edilir. Osmanlı döneminde sembolik gösterge olarak camilerin kapısına enaniyet zincirleri asılırdı. Bu zincirler camiye girerken kişinin enaniyetten çıkışını temsil ederdi. Peki, enaniyet zincirinin ardındaki mana neydi?
ENANİYET KAVRAMI
🔸 Arapça bir kelime olan enaniyet "ben" anlamına gelen "ene" kelimesinden türer. Kişinin kendisini ve çıkarlarını başkalarınınkinden üstün tutması, bencillik manalarına gelen ahlak ve psikoloji terimidir.
🔸 Benlik, bencillik, benmerkezcilik olarak tanımlanır ve insanın yalnızca kendisiyle ilgilenmesi, herkesi ve her şeyi kendisine fayda sağlayan bir araç olarak görmesi şeklinde yorumlanır.
PSİKOLOJİDE ENANİYET
🔸 Bir psikoloji terimi olarak incelendiğinde enaniyet, kişilik, benlik, kendilik, ego gibi kelimelerle açıklanır. Benmerkezcilik anlamına gelen egosantrizm ile nitelendirilir ve çağın hastalıkları arasında yer alır.
🔸 İki türlü enaniyet vardır: Biri gizli diğeri ise aşikardır. Aşikar enaniyet; kibir, gurur şeklinde bilinir. Gizli olanı temkinli enaniyettir ve kişi bu durumda tamamen mütevazi rolüne bürünür. Ancak konuşmaya başladığında egosunu parlatan, kendisini ön plana çıkartan ve sorduğu sorularda dahi kendisinin olduğu bir karakter ortaya koyar. Bu kişilerde egosunu koruma dürtüsü vardır.
İSLAM'DA ENANİYET
🔸 Tasavvufun en çok etkilediği kavramlardan biri enaniyettir. Terk edilmesi gereken ve hoş karşılanmayan bir durum olarak görülür ve nefisle mücadele edilip yenilmesi beklenilir.
🔸 İslam ahlakında benin inkarı, benliğin yok edilmesi ve nefsani isteklerin olabildiğince bastırılması oldukça önemlidir. Başta Kur'an-ı Kerim olmak üzere pek çok kaynakta kibir, ucb, buhl ve şuh yani cimrilik, kin gütme, fahr gibi kavramlarla ifade edilir. Bu davranış biçimlerinin yerine alçak gönüllülük, sevgi, dostluk, yardımlaşma ve dayanışma gibi erdemlerin geliştirilmesi tavsiye edilir.
ENANİYET İLE İLGİLİ AYET
🔸 "Gurura kapılarak insanlara burun kıvırma, ortalıkta çalım satarak yürüme; unutma ki Allah gurura kapılıp kendini beğenen hiç kimseyi sevmez." (Lokman Suresi, 18. ayet)
Bünyamin Topçuoğlu'nun sesinden Lokman suresini dinlemek için tıklayınız
↪ Tefsiri: 18. ayette kaçınılması gereken olumsuz davranışlardan örnekler verilmektedir. Bu örneklerin, özellikle kendini beğenmişlerin, başka insanları aşağılayıcı tutumlarından seçilmiş olması ve bunların Allah sevgisinden mahrum kalacakları uyarısında bulunulması, Kur'an'ın insan onuruna verdiği değeri yansıtması bakımından özellikle dikkat çekicidir.
ENANİYET ZİNCİRİNİN ANLAMI
🔸 Enaniyet zinciri, camilerin cümle kapısı girişinde bulunan uzun ve üçgen formunda bir zincirdir. Taç kapının kilit taşından başlar, aşağı doğru sarkıp, sağ ve sol olmak üzere iki yana ayrılır.
🔸 Camiye girecek olan her insan, zincire değmemek için kapıdan eğilerek geçer. Makam - mevki gözetmeksizin herkesin bu zincirli kapıdan eğilerek geçmesi, ben kavramına zincir vurmayı sembolize eder. Camiye girecek olanların, ihtişamı ve gururu kapının dışında bırakarak mütevazi şekilde içeri girmeleri ve Allah'ın huzuruna benliklerine ket vurup yalnız kulluğuyla çıkmaları amaçlanır.
Cümle kapısı nedir?
Büyük binaların ana girişi.
Taç Kapısı nedir?
Taçkapı, binalarda cephelerin en süslü kısmını oluşturan büyük ve gösterişli kapılardır.
