En güvenilir hadislerin derlendiği kaynak: Kütüb-i Sitte
Kütüb-i Sitte, hadislerin büyük bir kısmını ve genellikle güvenilir olanlarını ihtiva eden altı hadis kitabından oluşur. Kur'an'dan sonra başvurulan ilk kaynak olan hadislerin derlendiği bu kitap, pek çok hadis-i şerifi konularla tasnif edilmiş şekilde aktarır. Kütüb-i Sitte'de en güvenilir kaynak olarak Buhari ve Müslim'in derlediği eserler görülmüş, bunlara "Sahihayn" adı verilmiştir. Peki, bu iki eserden sonra en güvenilir kaynak hangisidir?
8'inci ve 9'uncu yüzyıllarda tasnif edilen hadis kitaplarından bir kısmını hadis ilmiyle yeterince meşgul olmayanlara "kütüb-i sitte" adıyla tavsiye etme ihtiyacının ne zaman doğduğu bilinmiyor.
İbnü's-Seken'in, kendisinden bazı hadis kitaplarını tavsiye etmesi istendiğinde Buhârî ve Müslim'in el-Câmiʿu'ṣ-sahîhleri ile Ebû Dâvûd ve Nesâî'nin es-Sünenlerini güvenilir bulduğunu belirtmesi böyle bir arayışın 10'uncu yüzyılda da devam ettiğini gösterir.
Daha sonra bu dört kitaba, Tirmizî'nin el-Câmiʿu's-sahîhi eklenerek ihtiva ettikleri hadislerin genellikle sahih olduğu kabul edilip "el-usûlü'l-hamse" (beş asıl kaynak) dendiği, bunlara bazı muhaddislerin İmam Mâlik'in el-Muvaṭṭaʾını, bazılarının Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî'nin es-Sünen*ini ilâve ederek kütüb-i sitte (el-kütübü's-sitte) tabirinin ortaya konduğu görülür.
Bu altı eseri derleyen âlimlere de "eimme-i sitte" denir. Ancak sonraları "kütüb-i erbaa" diye anılacak olan Ebû Dâvûd, Tirmizî, İbn Mâce ve Nesâî'nin es-Sünen'lerinin İslâm dünyasında 11'inci yüzyılda dahi o kadar yaygın olmadığı anlaşılır.
Nitekim Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī'nin eserlerinde Kütüb-i Sitte'den sadece Sahîhayn ile Ebû Dâvûd'un es-Sünen'ini kaynak olarak kullanması diğerlerini görmediği kanaatini uyandırır.
İbn Hazm'ın da İbn Mâce'nin es-Sünen'i ile Tirmizî'nin el-Câmiʿu's-sahîh'ini görmemiş olması bu iki eserin 11'inci yüzyılda Endülüs'e ulaşmadığını gösterir.
"Kütüb-i hamse" diye de anılan ve hadislerin büyük çoğunluğunu ihtiva ettiği kabul edilen el-Uṣûlü'l-ḫamse'ye, bilindiği kadarıyla ilk defa İbnü'l-Kayserânî, bu eserlerde yer almayan bin kadar rivayeti ihtiva eden İbn Mâce'nin es-Sünen'ini ilâve ederek kütüb-i sitte tabirini oluşturmuş, Şürûṭü'l-eʾimmeti's-sitte ve Eṭrâfü'l-Kütübi's-Sitte adlı eserlerini bu altı kitabı göz önünde bulundurmak suretiyle kaleme almış, aynı yüzyılın önde gelen muhaddislerindan Cemmâîlî de altı kitabın râvileri hakkındaki el-Kemâl fî esmâʾi (maʿrifeti)'r-ricâl'ini yazmıştı.
İbn Mâce'nin es-Sünen'ini kütüb-i sitte dışında bırakanların gerekçesi, diğer beş kitapta bulunmayıp sadece bu eserde yer alan rivayetlerin zayıf olmasıdır.
Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Serakustî ise Kütüb-i Ḫamse'ye Endülüslü âlimlerin en sahih hadis kitabı kabul ettikleri İmam Mâlik'in el-Muvaṭṭaʾını ilâve ederek bir başka Kütüb-i Sitte oluşturmuş ve el-Cemʿ beyne'l-uṣûli's-sitte adlı çalışmasında bu altı kitaptaki hadisleri bir araya getirmiştir.
📘 Fikriyat e-kitap uygulamasında yer alan Riyazü's Salihin'i okumak için tıklayın
