Ezan nedir? Ezanın sözleri nelerdir? Ezanın makamları nelerdir?

Ezan, sözlükte "bildirmek, duyurmak, çağrıda bulunmak, ilân etmek" manasına gelir. Terim olarak ezan ise farz namazların vaktinin geldiğini, nasla belirlenen sözlerle ve özel şekilde müminlere duyurmayı ifade eder. Müezzin ise 'ezan okuyan kimse', minare ise 'ezan okunan yer'e denir.

Ezan kelimesi Kur'an-ı Kerim'de bir yerde "bildiri, ilâm" manasında geçer. Aynı zamanda terim anlamında ezana nidâ kökünün türevleriyle Maide ve Cuma surelerinde geçer.

Ezan esasında mana bakımından hem namaz hem de İslâm için bir çağrıdır. Ezan vasıtasıyla insanlar bir taraftan namaza çağrılırken diğer taraftan İslâm'ın üç temel ilkesini oluşturan Allah'ın varlığı ve birliği, Hz. Muhammed'in O'nun elçisi olduğu ve asıl kurtuluşun ahiret mutluluğunda bulunduğu gerçeği açıklanmış olur. Hz. Peygamber, Mekke'yi fethettiği zaman Kâbe'yi putlardan temizledikten sonra ilk iş olarak, müezzini Bilâl-i Habeşi'yi Kâbe'nin damına çıkartıp ezan okutmuştu.

Namaz, Mekke döneminde farz kılındığı halde Hz. Peygamber'in Medine hicretine kadar namaz vakitlerini bildirmek için bir yol düşünülmemişti. Medine döneminde de Müslümanlar başlangıçta zaman zaman bir araya toplanıp namaz vakitlerini gözetirlerdi. Bir süre namaz vakitlerinde sokaklarda 'namaza namaza!' (es-salâh es-salâh) diye çağrıda bulunulduysa da bu yeterli olmuyordu. Namaz vaktinin geldiğini haber vermek üzere bir işarete ihtiyaç duyuluyordu.

Bu ihtiyacı gidermek için Müslümanlar tarafından nakus çalınması, boru öttürülmesi, ateş yakılması veya bayrak dikilmesi şeklinde çeşitli tekliflerde bulunulduysa da nakus geleneği Hristiyanların, boru Yahudilerin, ateş Mecusilerin âdeti olduğu için Resûlullah tarafından kabul edilmedi.

Fakat bu sırada ashabtan Abdullah b. Zeyd b. Sa'lebe'ye rüyasında ezan öğretilmiş, Abdullah da ertesi gün Hz. Peygamber'e gelerek durumu haber vermişti. Bunun üzerine Resul-i Ekrem Bilâl'e ezan cümlelerini ezanda ikişer, ikamette ise birer defa okumasını emretti. Bu arada Hz. Ömer Resulullah'a gelip aynı rüyayı kendisinin de gördüğünü, ancak Abdullah b. Zeyd'in daha erken davrandığını bildirmişti.

Hz. Bilâl'de, Neccâroğulları'ndan bir kadına ait yüksek bir evin üstüne çıkıp ilk olarak sabah ezanını okudu. Böylece ezan 622 bir diğer rivayete göre de 623yılda meşrû kılınmış oldu. Daha sonra Mescid-i Nebevinin arka tarafına ezan okumak için özel bir yer yapıldı.

Ezan şu sözlerden oluşur:

"Allahu ekber, Allahu ekber (2 kere)

(Allah en büyüktür)

Eşhedü enlâ ilahe illallah (2 kere)

(Şahadet ederim ki Allah'tan başka ilah yoktur)

Eşhedü enne Muhammeden Rasulullah (2 kere)

(Şahadet ederim ki Muhammed Allah'ın resulüdür)

Hayye 'âlâ-s salâh (2 kere)

(Haydin namaza, Allah'a ibadet etmeye, dua etmeye)

Hayye 'ale-l felâh (2 kere)

(Haydin kurtuluşa)

Es-salâtü hayrun minen-nevm17

-yalnızca sabah okunur-(Namaz uykudan hayırlıdır)

Ezanın geçmişten günümüze musikîsi ile seslendirilmesi tartışmaya konu olsa da, gerek Kuran-ı Kerim gerek Hz. Peygamber'in hadislerindeki ifadeler doğrultusunda olumlu yönde desteklendiği görülür. Yüce Allah, özellikle "Lokman suresi 19. ayetinde ve İsrâ suresi 110. ayetinde yüksek ve kötü ses konusunda insanlığa bir uyarı da bulunur. Bir kurtuluşa davet olan ezanı Hz. Peygamber ilk olarak Hz. Bilal okutmuştu. Resulullah'ın bu dünyadan ayrılışına kadar da ezanı hep ondan dinlemek istemesinin sebebi de Bilal'in ezanı en güzel şekilde okumasıydı.