Kainatın sesini işittiren vecd halleri
Mevlana "Sema düğün yerinde olur, yas olan yerde değil" cümlesiyle kişinin Allah'ı ve kainatı işitirken yaşadığı vecd halini anlatır. Coşkunluk hallerinin tezahürü Mevlevilikte 'sema', Alevi-Bektaşilik'te 'semah', Kadirilik, Halvetilik gibi tarikatlarda ise 'devran' olarak karşımıza çıkar. Peki, tasavvuf ve musiki ilişkisi ışığında bu kavramların benzerlikleri ve ayrışan yönleri nelerdir?
📌Vecd, herhangi bir kasıt veya zorlama olmadan kişinin iradesi dışında, insani vasıflarından sıyrılarak heyecanlanması ve bunun sonucunda birtakım eylemlerde bulunması anlamına gelir. Allah'ın varlığını kalbinde en temiz şekliyle hisseden kişi, söz gelimi onu kendisinden geçiren manevi bir çarpıntı yaşar.
📌Vecd hali denilince aklımıza ilk gelenler Mevlana ve kalpte zuhur edip eyleme dönüşen sema kavramıdır.
📌Mevlana Anadolu topraklarında İslam düşüncesinin ve tasavvufunun gelişmesinde rol oynamış önemli bir isimdir. 1240'larda başlayan Mevlana tesiri, zaman zaman seyri değişse de günümüze kadar ulaşmıştır.
📌Mevlana yalnızca kendi topraklarımızda değil, bilhassa günümüzde dünyanın muhtelif bölgelerinde tanınan bir alimdir. Popüler kültürde de karşılığını bulmasıyla birlikte Mevlana'ya karşı olan yoğun ilgi bilhassa son zamanlarda fazlasıyla arttığı görülmektedir.
Geçmişten bugüne birçok önemli alim ve mutasavvıfın yaşadığı malumdur, peki Mevlana'nın geniş kitlelere ulaşabilmesi ve herkeste bir karşılığının olmasının sebebi nedir?
📌Mevlana'nın toplum üzerindeki etkisini irdelemek için öncelikle bu sorunun sorulması uygundur. Mevlana'nın geniş kitlelere hitap edebilmesinin altındaki yatan en önemli sebeplerden biri musikidir. Musiki Mevlana'nın öğretisini ve vahdet anlayışını çok etkili bir anlayışa getirmede araç olarak kullanılmıştır.
📌Tasavvuf ehli mûsikîyi Cenab-ı Hakk'a ulaşma yolunda, aşk yolunda bir araç olarak görmüşlerdir. Zîrâ mûsikî âhenkli, ölçülü nağmelerle ruhun gıdası haline gelmektedir. Güzellik ve aşk gibi duygulardan beslenen tasavvuf ve musikinin ortak özelliği gönle ve ruha hitap etmesidir.
📌Musikinin tasavvufta kendisine önemli bir yer edinebilmesi Mevlana ile gerçekleşmemiştir. Musikinin tasavvuf tarihindeki rolü erken dönemlere kadar uzanmaktadır.
📌Veysel Karani tasavvuf ve musikinin sentezi açısından örnek verilebilecek önemli bir isimdir. Veysel Karani ile ilgili anlatılan menkıbeler, Osmanlı'dan günümüze kadar ulaşmıştır. Tasavvuf ve musiki tarihinde Veysel Karani ile ilgili yazılmış şiirler ve besteler zengin kaynaklar arasındadır.
📌Tasavvufun ilk ortaya çıkışından itibaren musikinin doğumuna şahit olmaktayız. Mevlana'dan sonra onunla özdeşleştirilmiş ve 'sema' ismiyle adlandırılmış olsa da musiki ve tasavvuf tarih boyunca içe içe gelişim göstermiştir.
🔎Peki, tasavvuf ve musiki ilişkisi bağlamında semayı yalnızca Mevlana ile özdeşleştirmek doğru mudur?
📌Sufiler, İslam'ın ilk devirlerinden itibaren semayı, vecdi, musiki ve şiir dinlerken kalkıp hareket etmeyi, dönmeyi kabul etmişlerdi. Sema sufilere göre helal; bazı din bilginlerine göre ise haram kabul edilmişti.
